راهکارهای پیشنهادی جهت بهبود ناترازی گاز در ایران

نفت آرا:با وجود اینکه ایران به عنوان دومین کشور دارنده ذخایر گازی در جهان شناخته می‌شود، به دلیل رشد سریع مصرف و محدودیت در تولید، با مشکل ناترازی تأمین گاز، به‌ویژه در فصول سرد سال، مواجه است. با افزایش شدید تقاضا در بخش خانگی، کسری گاز باعث شده است برای تأمین گاز مورد نیاز، گازرسانی به صنایع تولیدی متوقف شود. این وضعیت پیامدهایی از جمله زیان اقتصادی برای صنایع مختلف و آسیب به اقتصاد کلان کشور به همراه داشته است.
از طرفی وابستگی حدود ۷۰ درصدی بخش‌های مختلف مصرفی به گاز طبیعی، مصرف غیربهینه انرژی، عدم افزایش ظرفیت تولید و عدم وجود جایگزین‌های مناسب از یک سو و وابستگی شدید تأمین گاز کشور به میدان پارس جنوبی و کاهش فشار در این میدان از سوی دیگر، چالش‌های جدی را در تأمین انرژی کشور ایجاد کرده است.

بررسی روند تولید گاز غنی در کشور نشان‌دهنده یک روند صعودی پایدار است. تولید گاز از ۸۴۵ میلیون متر مکعب در روز در سال ۱۳۹۶ به ۹۸۷.۷۶ میلیون متر مکعب در روز در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است، که نشان‌دهنده رشد کلی ۱۶.۹ درصدی طی این دوره است.
بیشترین درصد رشد سالانه در سال ۱۴۰۰ با ۴.۷۱ درصد ثبت شده که معادل افزایش ۴۱.۶ میلیون متر مکعب نسبت به سال قبل بوده است. همچنین بیشترین افزایش مطلق تولید در سال ۱۴۰۲ با ۴۴.۷۶ میلیون متر مکعب در روز رخ داده است.

بخش عمده‌ای از گاز تولیدی کشور از میادین مستقل تأمین می‌شود که سهم قابل توجهی از آن به میدان عظیم پارس جنوبی اختصاص دارد. این میدان به عنوان بزرگ‌ترین منبع گاز طبیعی کشور، نقشی حیاتی در تأمین نیازهای داخلی ایفا می‌کند. با این حال، وابستگی روزافزون سبد مصرفی انرژی کشور به یک منبع واحد، مانند پارس جنوبی، نگرانی‌هایی را از منظر امنیت انرژی ایجاد کرده است.
در صورت بروز مشکلاتی نظیر کاهش تولید، حوادث طبیعی، یا تنش‌های بین‌المللی که منجر به اختلال در تولید پارس جنوبی شود، کشور ممکن است با چالش‌های جدی در تأمین گاز مواجه گردد. بنابراین، بررسی راهکارهایی برای افزایش تنوع منابع تأمین انرژی، توسعه میادین دیگر و بهینه‌سازی مصرف انرژی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا این وابستگی کاهش یابد و پایداری سیستم انرژی کشور تضمین شود.

در سال ۱۳۹۶ مصرف برابر با ۵۶۷.۵ میلیون متر مکعب در روز بوده و تا سال ۱۴۰۲ به ۷۰۴.۱ میلیون متر مکعب در روز رسیده است که نشان‌دهنده رشد ۲۴.۱ درصدی طی این بازه است. بیشترین رشد سالانه مربوط به سال ۱۳۹۷ با افزایش ۳.۵ درصدی نسبت به سال قبل است. میانگین رشد سالانه مصرف در این دوره ۳.۸ درصد بوده که نشان‌دهنده افزایش پایدار و پیوسته مصرف گاز طبیعی در کشور است. این روند تحت تأثیر افزایش تقاضا در بخش‌های خانگی، صنعتی و نیروگاهی بوده است.
از طرفی ميزان گاز تحويلی به واحدهای پتروشيمی به عنوان سوخت و خوراک در مجموع در دوره مذکور از ۴۷.۱۳ ميليون مترمکعب به ۶۳.۰۲ ميليون مترمکعب رسيده است که نشان‌دهنده رشد متوسط ساليانه ۵ درصد است. همچنین ميزان گاز مصرفی در بخش نيروگاهی کشور در دوره مورد بررسی از حدود ۲۶۶ ميليون متر مکعب به ۳۲۳ ميليون متر مکعب رسيده است که نشان‌دهنده رشد متوسط ساليانه ۲.۷ درصد است.

مقادیر بیان شده در نمودار مربوط به مصرف گاز کشور، متوسط سالانه مصارف را نشان می‌دهد و این در حالی است که مصرف گاز در ماه‌های سرد سال با افزایش چشم‌گیری مواجه خواهد شد. برای مثال مصرف بخش خانگی در چهار ماه سرد سال بیش از متوسط سالانه است و همین امر باعث می‌شود که مصرف کل گاز در کشور نیز با افزایش قابل توجهی مواجه باشد و کشور دچار کسری تا ۲۰۰ میلیون متر مکعب در روز شود. در صورت ادامه وضع موجود، کسری فعلی سال به سال با افزایش قابل توجهی همراه خواهد شد و صنعت گاز کشور را با مشکلات زیادی مواجه خواهد کرد.

جهت بهبود ناترازی گاز کشور و تأمین پایدار انرژی، نیاز به راهکارهای جامع و موثر در بخش‌های مختلف انرژی کشور است. در این راستا، راهکارهای زیر می‌توانند به بهبود وضعیت تأمین گاز و جلوگیری از بحران‌های احتمالی کمک کنند:

جذب سرمایه‌گذاری و توسعه میادین گاز: افزایش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های توسعه میادین گاز می‌تواند به افزایش تولید و تأمین نیازهای داخلی کمک کند.
عدم احداث واحدهای پتروشیمی جدید با خوراک گاز: برای جلوگیری از فشار بیشتر بر منابع گازی، باید از احداث واحدهای پتروشیمی که به گاز طبیعی نیاز دارند، جلوگیری شود.
استفاده از برق تجدیدپذیر یا سوخت مایع به جای گاز طبیعی در مناطق غیرگازرسانی‌شده: در مناطقی که هنوز به شبکه گاز متصل نشده‌اند، استفاده از منابع انرژی جایگزین مانند برق تجدیدپذیر یا سوخت مایع می‌تواند جایگزین مناسبی برای گاز باشد.
ترغیب صنایع بزرگ به سرمایه‌گذاری در بخش بالادست صنعت نفت و گاز: مدل‌های تأمین مالی نوآورانه که مصرف‌کنندگان عمده گاز را به سرمایه‌گذاری در میادین گازی ترغیب می‌کند، می‌تواند به افزایش ظرفیت تولید و کاهش فشار بر منابع گاز کمک کند. به‌عنوان مثال، هلدینگ‌های پتروشیمی و صنایع بزرگ مانند فولاد می‌توانند در این بخش سرمایه‌گذاری کنند.
اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی: برنامه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش‌های مختلف، به‌ویژه در صنایع و بخش خانگی، می‌تواند مصرف گاز را کاهش داده و به تأمین پایدار آن کمک کند.