به گزارش اختصاصی نفت آرا،صنایع نفت، گاز و پتروشیمی ایران از مهم‌ترین زیرساخت‌های اقتصادی و راهبردی کشور محسوب می‌شوند. در صورت وقوع حمله احتمالی از سوی آمریکا، این صنایع با چالش‌های متعددی روبه‌رو خواهند شد. این چالش‌ها را می‌توان در سه بخش حملات نظامی مستقیم، حملات سایبری و تحریم‌ها و جنگ اقتصادی بررسی کرد.
۱. حملات نظامی مستقیم
حمله فیزیکی به زیرساخت‌های نفت و گاز ایران می‌تواند تأثیرات مخربی بر تولید و صادرات انرژی داشته باشد. مهم‌ترین آسیب‌پذیری‌های این بخش عبارتند از:
الف) تمرکز جغرافیایی تأسیسات کلیدی
• عسلویه و کنگان: قطب اصلی تولید گاز ایران که میزبان پالایشگاه‌های فازهای مختلف پارس جنوبی است.
• ماهشهر و بندر امام خمینی: مراکز مهم پتروشیمی و صادرات محصولات پتروشیمی ایران.
• جزیره خارک: اصلی‌ترین پایانه صادرات نفت خام ایران.
• آبادان، اصفهان، تهران و تبریز: پالایشگاه‌های مهم کشور که تأمین‌کننده سوخت داخلی هستند.
تمرکز این تأسیسات در چند منطقه محدود، آن‌ها را به اهداف استراتژیک برای حملات موشکی و هوایی تبدیل می‌کند.
ب) وابستگی به شبکه برق و آب
• تأسیسات پالایش و پتروشیمی وابستگی زیادی به تأمین مداوم برق و آب دارند. حملات به نیروگاه‌های تأمین‌کننده برق یا سدها می‌تواند موجب توقف تولید شود.
ج) خطر حملات پهپادی و موشکی دقیق
• آمریکا و متحدانش، مانند اسرائیل، از پهپادهای رادارگریز و موشک‌های نقطه‌زن استفاده می‌کنند که می‌توانند تأسیسات کلیدی را بدون نیاز به حملات گسترده هوایی هدف قرار دهند.
• نمونه‌هایی مانند حمله به تأسیسات نفتی آرامکو عربستان در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که حملات موشکی و پهپادی می‌تواند موجب اختلالات شدید در تولید و صادرات شود.
د) حملات دریایی به تأسیسات و نفتکش‌ها
• پایانه‌های صادرات نفت ایران مانند جزیره خارک، خارگو، لاوان و بندر عباس می‌توانند هدف قرار گیرند.
• نفتکش‌های ایرانی در خلیج فارس و دریای عمان ممکن است هدف حملات یا تحریم‌های عملیاتی قرار گیرند.
۲. حملات سایبری و جنگ الکترونیک
ایران تجربه حملات سایبری گسترده‌ای مانند ویروس استاکس‌نت (Stuxnet) را دارد که برنامه هسته‌ای را مختل کرد. در حوزه نفت و گاز نیز تهدیدهای مشابهی وجود دارد:
الف) حمله به سیستم‌های کنترل صنعتی (SCADA و PLC)
• بیشتر پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی از سیستم‌های اتوماسیون صنعتی استفاده می‌کنند که در برابر حملات سایبری آسیب‌پذیر هستند.
• حمله به این سیستم‌ها می‌تواند باعث توقف تولید، انفجار در پالایشگاه‌ها و یا آتش‌سوزی در خطوط انتقال شود.
ب) حملات به شبکه‌های مالی و لجستیک
• حملات سایبری می‌تواند حساب‌های مالی شرکت‌های نفتی را مختل کرده و پرداخت‌ها یا تبادلات مالی را دچار مشکل کند.
• اختلال در سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند می‌تواند انتقال مواد خام و فرآورده‌های نفتی را با مشکل مواجه کند.
ج) سرقت اطلاعات و جاسوسی صنعتی
• نشت اطلاعات مربوط به قراردادهای نفتی، ظرفیت تولید، و پروژه‌های توسعه‌ای می‌تواند در جنگ اقتصادی علیه ایران مورد استفاده قرار گیرد.
۳. تحریم‌ها و جنگ اقتصادی
اگرچه حملات نظامی و سایبری تهدیدات فوری محسوب می‌شوند، تحریم‌های شدید و جنگ اقتصادی می‌توانند تأثیرات بلندمدت‌تری بر صنعت نفت، گاز و پتروشیمی ایران داشته باشند:
الف) محدودیت در تأمین قطعات و تجهیزات
• بسیاری از تجهیزات پالایشگاهی و پتروشیمی ایران، به ویژه کمپرسورها، توربین‌ها و کاتالیست‌ها، وابسته به تأمین خارجی هستند.
• تحریم‌ها می‌تواند واردات این تجهیزات را دشوار کرده و تعمیر و نگهداری تأسیسات را با مشکل مواجه کند.
ب) کاهش صادرات و قطع دسترسی به بازارهای بین‌المللی
• در صورت تشدید تحریم‌ها، صادرات نفت خام و فرآورده‌های پتروشیمی ایران محدودتر شده و دسترسی به منابع ارزی کاهش می‌یابد.
• فشار آمریکا بر کشورهای واردکننده نفت ایران (مانند چین) می‌تواند روند صادرات را مختل کند.
ج) حملات به بیمه و کشتیرانی نفت ایران
• شرکت‌های بیمه‌ای بین‌المللی تحت فشار آمریکا ممکن است از بیمه کردن نفتکش‌های ایرانی خودداری کنند.
• نفتکش‌های ایران ممکن است در مسیرهای دریایی توقیف شوند، مشابه توقیف نفتکش‌ها در سال‌های گذشته در جبل‌الطارق و یونان.
۴. راهکارهای مقابله‌ای ایران
با توجه به این تهدیدات، ایران اقداماتی برای کاهش آسیب‌پذیری‌های خود انجام داده است:
الف) توسعه صنایع داخلی و بومی‌سازی تجهیزات
• ایران در حال گسترش توان تولید داخلی در بخش تجهیزات پالایشگاهی و پتروشیمی است تا وابستگی به واردات را کاهش دهد.
• تولید کاتالیست‌های کلیدی و توسعه فناوری‌های پالایشی بومی در دستور کار قرار دارد.
ب) تقویت پدافند غیرعامل در تأسیسات انرژی
• احداث مخازن ذخیره‌سازی زیرزمینی برای نفت و گاز به منظور افزایش تاب‌آوری در برابر حملات.
• افزایش پراکندگی جغرافیایی تأسیسات برای کاهش تمرکز آسیب‌پذیری.
ج) توسعه صادرات غیررسمی و روش‌های دور زدن تحریم
• استفاده از نفتکش‌های ناشناس و تغییر اسناد محموله‌ها برای فروش نفت در بازار سیاه.
• افزایش صادرات به کشورهای همسایه از طریق خطوط لوله و مبادلات تهاتری.
د) تقویت امنیت سایبری
• توسعه فایروال‌های صنعتی و سیستم‌های بومی برای حفاظت از تأسیسات نفت و گاز در برابر حملات سایبری.
• ایجاد سامانه‌های هشدار سریع برای شناسایی حملات سایبری پیش از گسترش آن‌ها.
جمع‌بندی
صنایع نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی ایران در برابر حملات احتمالی آمریکا با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند، از جمله:
1. آسیب‌پذیری در برابر حملات موشکی و پهپادی به تأسیسات کلیدی.
2. وابستگی به برق، آب و تجهیزات وارداتی که می‌تواند هدف حملات یا تحریم‌ها قرار گیرد.
3. حملات سایبری پیچیده به سیستم‌های کنترل صنعتی.
4. جنگ اقتصادی و تحریم‌های شدیدتر که می‌تواند صادرات و تأمین مالی این صنایع را مختل کند.
با این حال، ایران در سال‌های اخیر اقدامات مختلفی برای کاهش این تهدیدات انجام داده است، از جمله بومی‌سازی تجهیزات، تقویت پدافند غیرعامل، توسعه روش‌های دور زدن تحریم و بهبود امنیت سایبری. با این وجود، در صورت وقوع یک حمله گسترده، این صنعت همچنان یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف راهبردی کشور خواهد بود.
۱. حملات نظامی مستقیم
حمله فیزیکی به زیرساخت‌های نفت و گاز ایران می‌تواند تأثیرات مخربی بر تولید و صادرات انرژی داشته باشد. مهم‌ترین آسیب‌پذیری‌های این بخش عبارتند از:
الف) تمرکز جغرافیایی تأسیسات کلیدی
• عسلویه و کنگان: قطب اصلی تولید گاز ایران که میزبان پالایشگاه‌های فازهای مختلف پارس جنوبی است.
• ماهشهر و بندر امام خمینی: مراکز مهم پتروشیمی و صادرات محصولات پتروشیمی ایران.
• جزیره خارک: اصلی‌ترین پایانه صادرات نفت خام ایران.
• آبادان، اصفهان، تهران و تبریز: پالایشگاه‌های مهم کشور که تأمین‌کننده سوخت داخلی هستند.
تمرکز این تأسیسات در چند منطقه محدود، آن‌ها را به اهداف استراتژیک برای حملات موشکی و هوایی تبدیل می‌کند.
ب) وابستگی به شبکه برق و آب
• تأسیسات پالایش و پتروشیمی وابستگی زیادی به تأمین مداوم برق و آب دارند. حملات به نیروگاه‌های تأمین‌کننده برق یا سدها می‌تواند موجب توقف تولید شود.
ج) خطر حملات پهپادی و موشکی دقیق
• آمریکا و متحدانش، مانند اسرائیل، از پهپادهای رادارگریز و موشک‌های نقطه‌زن استفاده می‌کنند که می‌توانند تأسیسات کلیدی را بدون نیاز به حملات گسترده هوایی هدف قرار دهند.
• نمونه‌هایی مانند حمله به تأسیسات نفتی آرامکو عربستان در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که حملات موشکی و پهپادی می‌تواند موجب اختلالات شدید در تولید و صادرات شود.
د) حملات دریایی به تأسیسات و نفتکش‌ها
• پایانه‌های صادرات نفت ایران مانند جزیره خارک، خارگو، لاوان و بندر عباس می‌توانند هدف قرار گیرند.
• نفتکش‌های ایرانی در خلیج فارس و دریای عمان ممکن است هدف حملات یا تحریم‌های عملیاتی قرار گیرند.
۲. حملات سایبری و جنگ الکترونیک
ایران تجربه حملات سایبری گسترده‌ای مانند ویروس استاکس‌نت (Stuxnet) را دارد که برنامه هسته‌ای را مختل کرد. در حوزه نفت و گاز نیز تهدیدهای مشابهی وجود دارد:
الف) حمله به سیستم‌های کنترل صنعتی (SCADA و PLC)
• بیشتر پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی از سیستم‌های اتوماسیون صنعتی استفاده می‌کنند که در برابر حملات سایبری آسیب‌پذیر هستند.
• حمله به این سیستم‌ها می‌تواند باعث توقف تولید، انفجار در پالایشگاه‌ها و یا آتش‌سوزی در خطوط انتقال شود.
ب) حملات به شبکه‌های مالی و لجستیک
• حملات سایبری می‌تواند حساب‌های مالی شرکت‌های نفتی را مختل کرده و پرداخت‌ها یا تبادلات مالی را دچار مشکل کند.
• اختلال در سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند می‌تواند انتقال مواد خام و فرآورده‌های نفتی را با مشکل مواجه کند.
ج) سرقت اطلاعات و جاسوسی صنعتی
• نشت اطلاعات مربوط به قراردادهای نفتی، ظرفیت تولید، و پروژه‌های توسعه‌ای می‌تواند در جنگ اقتصادی علیه ایران مورد استفاده قرار گیرد.
۳. تحریم‌ها و جنگ اقتصادی
اگرچه حملات نظامی و سایبری تهدیدات فوری محسوب می‌شوند، تحریم‌های شدید و جنگ اقتصادی می‌توانند تأثیرات بلندمدت‌تری بر صنعت نفت، گاز و پتروشیمی ایران داشته باشند:
الف) محدودیت در تأمین قطعات و تجهیزات
• بسیاری از تجهیزات پالایشگاهی و پتروشیمی ایران، به ویژه کمپرسورها، توربین‌ها و کاتالیست‌ها، وابسته به تأمین خارجی هستند.
• تحریم‌ها می‌تواند واردات این تجهیزات را دشوار کرده و تعمیر و نگهداری تأسیسات را با مشکل مواجه کند.
ب) کاهش صادرات و قطع دسترسی به بازارهای بین‌المللی
• در صورت تشدید تحریم‌ها، صادرات نفت خام و فرآورده‌های پتروشیمی ایران محدودتر شده و دسترسی به منابع ارزی کاهش می‌یابد.
• فشار آمریکا بر کشورهای واردکننده نفت ایران (مانند چین) می‌تواند روند صادرات را مختل کند.
ج) حملات به بیمه و کشتیرانی نفت ایران
• شرکت‌های بیمه‌ای بین‌المللی تحت فشار آمریکا ممکن است از بیمه کردن نفتکش‌های ایرانی خودداری کنند.
• نفتکش‌های ایران ممکن است در مسیرهای دریایی توقیف شوند، مشابه توقیف نفتکش‌ها در سال‌های گذشته در جبل‌الطارق و یونان.
۴. راهکارهای مقابله‌ای ایران
با توجه به این تهدیدات، ایران اقداماتی برای کاهش آسیب‌پذیری‌های خود انجام داده است:
الف) توسعه صنایع داخلی و بومی‌سازی تجهیزات
• ایران در حال گسترش توان تولید داخلی در بخش تجهیزات پالایشگاهی و پتروشیمی است تا وابستگی به واردات را کاهش دهد.
• تولید کاتالیست‌های کلیدی و توسعه فناوری‌های پالایشی بومی در دستور کار قرار دارد.
ب) تقویت پدافند غیرعامل در تأسیسات انرژی
• احداث مخازن ذخیره‌سازی زیرزمینی برای نفت و گاز به منظور افزایش تاب‌آوری در برابر حملات.
• افزایش پراکندگی جغرافیایی تأسیسات برای کاهش تمرکز آسیب‌پذیری.
ج) توسعه صادرات غیررسمی و روش‌های دور زدن تحریم
• استفاده از نفتکش‌های ناشناس و تغییر اسناد محموله‌ها برای فروش نفت در بازار سیاه.
• افزایش صادرات به کشورهای همسایه از طریق خطوط لوله و مبادلات تهاتری.
د) تقویت امنیت سایبری
• توسعه فایروال‌های صنعتی و سیستم‌های بومی برای حفاظت از تأسیسات نفت و گاز در برابر حملات سایبری.
• ایجاد سامانه‌های هشدار سریع برای شناسایی حملات سایبری پیش از گسترش آن‌ها.
جمع‌بندی
صنایع نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی ایران در برابر حملات احتمالی آمریکا با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند، از جمله:
1. آسیب‌پذیری در برابر حملات موشکی و پهپادی به تأسیسات کلیدی.
2. وابستگی به برق، آب و تجهیزات وارداتی که می‌تواند هدف حملات یا تحریم‌ها قرار گیرد.
3. حملات سایبری پیچیده به سیستم‌های کنترل صنعتی.
4. جنگ اقتصادی و تحریم‌های شدیدتر که می‌تواند صادرات و تأمین مالی این صنایع را مختل کند.
با این حال، ایران در سال‌های اخیر اقدامات مختلفی برای کاهش این تهدیدات انجام داده است، از جمله بومی‌سازی تجهیزات، تقویت پدافند غیرعامل، توسعه روش‌های دور زدن تحریم و بهبود امنیت سایبری. با این وجود، در صورت وقوع یک حمله گسترده، این صنعت همچنان یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف راهبردی کشور خواهد بود.
