بازی برد-برد ایران و روسیه با سوآپ گاز به ارمنستان

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی نفت آرا، یکی از محورهای تفاهم‌نامه 40 میلیارد دلاری بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم روسیه، موضوع سوآپ و واردات گاز روسیه تعریف شده است.
بعد از وقوع جنگ اوکراین و اعمال تحریم‌های نفتی علیه روسیه، شرکت گازپروم جریان صادرات گاز به اروپا را کاهش داد و در حال حاضر حدود 75 میلیارد متر مکعب گاز روسیه روی دست این کشور ‌است.
از طرفی مصرف بالای گاز در داخل کشور نیز مانع از توسعه بازارهای صادراتی گاز ایران شده است و فرصت خرید و سوآپ گاز ارزان روسیه و تجارت با آن می‌تواند یک قدم رو به جلو برای تبدیل ایران به هاب گازی منطقه باشد.
طبق شنیده‌ها قرارداد خرید و سوآپ گاز روسیه به زودی منعقد خواهد شد و حجم مجموع آن در گام اول 5.5 میلیارد متر مکعب در سال است. خرید گاز ارزان روسیه و صادرات آن به قیمت بالاتر برای ایران یک مزیت محسوب می‌شود اما نگرانی اصلی این است که گاز روسیه قرار است به کدام کشور سوآپ شود.
سوآپ گاز روسیه به معنای بازاریابی ایران برای روس‌هاست و باید طرف ایرانی دقت کند که بازار گاز خودش را تقدیم روسیه نکند و به دنبال بهینه‌ترین سناریو برای حداکثرسازی منافع خود از سوآپ این گاز باشد.
به اعتقاد کارشناسان یکی از گزینه‌های مناسب برای سوآپ گاز روسیه بازار گاز کشور ارمنستان است. در ادامه به بررسی وضعیت انرژی کشور ارمنستان و سناریوی بهینه برای جانمایی ارمنستان در پازل گازی ایران-روسیه با استناد به گزارش مرکز مطالعات Solution energy پرداخته می‌شود.
 15 درصد از واردات گاز ارمنستان از ایران تامین می‌شود
گاز طبیعی و انرژی هسته‌ای به ترتیب با سهم حدود 60 درصد و 20 درصد، بیشترین سهم را در عرضه انرژی ارمنستان دارند. کشوری که ذخایر نفت و گاز و حتی پالایشگاه نفت خام نداشته و همواره به عنوان یک واردکننده از همسایگان خود بوده است.
در سایه حضور فراگیر روسیه، ایران نیز تلاش‌هایی برای حضور در بازار انرژی این کشور داشته و بدین ترتیب در سال 2020، حدود یک سوم از واردات فرآورده‌های نفتی و 15 درصد از واردات گاز این کشور توسط ایران تأمین شده است.
شبیه همسایه‌های شمالی و جنوبی (روسیه و ایران)، دسترسی مشترکان خانگی به شبکه گاز در این کشور بیش از 96 درصد است و از سویی 70 درصد مصرف بخش حمل و نقل با CNG تأمین می‌شود.
 

تصویر 1
 45 درصد از برق وارداتی ایران از ارمنستان تامین می‌شود
تبادلات ایران و ارمنستان در حوزه برق، از سال 1376 آغاز شده و با اجرایی شدن قرارداد 20 ساله تهاتر برق و گاز در سال 89، وارد فاز جدیدی شد. مطابق این قرارداد در ازای هر یک متر مکعب گاز صادراتی ایران، 3 کیلووات ساعت برق از طریق دو خط انتقال 220 کیلوولتی دریافت می‌شود. با وجود گذشت 10 سال از انعقاد قرارداد تأمین مالی احداث خط سوم واردات برق از ارمنستان، اما تاکنون به سرانجام نرسیده است.
طی 3 سال اخیر، حدود 45 درصد از مجموع برق وارداتی ایران از ارمنستان تأمین شده و قیمت برق وارداتی از این کشور نیز پایین‌تر از ترکمنستان و بالاتر از آذربایجان بوده است.
 

تصویر 2
 شبکه گاز ارمنستان در انحصار شرکت گازپروم روسیه
در گزارش مرکز مطالعات سولوشن آورده شده است: ارمنستان از شمال از طریق خط لوله Mozdok-Tbilisi–Yerevan با ظرفیت 10 میلیارد مترمکعب به گرجستان و سپس روسیه متصل است و در سال‌های اخیر حدود 2 میلیارد متر مکعب آن عملیاتی بوده است.
در ادامه اشاره شد: از جنوب نیز یک خط لوله با ظرفیت حداکثر 2.3 میلیارد متر مکعبی، گاز ایران را به ارمنستان منتقل می‌کند که عملیات آن با قرارداد تهاتر برق با گاز اجرایی شده اما طی سال‌های اخیر به طور میانگین 0.4 میلیارد متر مکعب از ظرفیت آن استفاده شده است.
طبق این گزارش علاوه بر انحصار واردات، مالکیت شبکه انتقال و توزیع گاز ارمنستان در اختیار شرکت GazpromArmenia (زیرمجموعه گازپروم روسیه) است. 20 درصد سهام باقیمانده دولت ارمنستان در این شرکت در سال 2013 طی قراردادی 30 ساله با ارزش 155 میلیون دلار به عنوان بخشی از بدهی 300 میلیون دلاری به گازپروم روسیه منتقل شد. در مقابل گازپروم تضمین تأمین گاز این کشور با قیمت معادل 15 سنت و به مدت 5 سال را برعهده گرفت که ارزان‌ترین قیمت صادراتی روسیه است.

تصویر 3
هزینه سوآپ گاز روسیه به ارمنستان از مسیر ایران کمتر از سناریوی فعلی
یک گزینه روی میز گازپروم برای همکاری با ایران، سوآپ گاز روسیه از مسیر ایران به منظور تامین گاز ارمنستان است. 
قیمت گاز صادراتی روسیه به ارمنستان در حال حاضر (از مسیر گرجستان) معادل 16.5 سنت به ازای هر متر مکعب است.
از طرفی قرارداد فعلی واردات گاز روسیه از ترکمنستان به نرخ 11 سنت است. قرارداد 5.5 میلیارد مترمکعبی واردات گاز ترکمنستان به روسیه به دلیل عبور از 2 کشور ازبکستان و قزاقستان با احتساب هزینه ترانزیت، معادل 13.6 سنت در هر متر مکعب برای گازپروم تمام می‌شود.
بدین ترتیب برای کشور روسیه صرفه دارد که به جای واردات گاز ترکمنستان به هزینه 13.6 سنت و صادرات گاز به ارمنستان با قیمت 16.5 سنت، با سوآپ گاز خود (گاز خریداری شده از ترکمنستان) از مسیر ایران، هزینه خود بابت ترانزیت گاز از ازبکستان و قزاقستان را کاهش دهد. همچنین این موضوع باعث تقویت حضور ایران در بازار گاز ارمنستان نیز می‌شود و ایران حق سوآپ خود را دریافت می‌کند.

تصویر 4
 بازی برد-برد ایران و روسیه با سوآپ گاز به ارمنستان
مرکز مطالعات سولوشن در ادامه می‌نویسد: طی سال‌های اخیر  به صورت کلی چهار گزینه برای نقش‌آفرینی ایران در تجارت گازی با ارمنستان مطرح بوده که عبارتند از: 1- افزایش صادرات گاز ایران به ارمنستان و در مقابل تأمین گاز گرجستان توسط روسیه، 2- صادرات گاز ایران به گرجستان از مسیر ارمنستان،  3- سواپ گاز ترکمنستان به ارمنستان از مسیر ایران و 4- سواپ گاز روسیه (خریداری شده از ترکمنستان) به ارمنستان از مسیر ایران.
این مرکز عنوان می‌کند: با توجه به مالکیت انحصاری گازپروم در شبکه گاز ارمنستان، هر گزینه‌ای در ارتباط با این کشور باید با در نظر گرفتن منافع گازپروم (روسیه) تحلیل شود. از این رو تحقق گزینه 2 و 3 دور از انتظار است.
در ادامه آورده شده است: مزیت گزینه 1 نسبت به دیگر گزینه‌ها برای ایران نیز توسعه بازار و برای روسیه حذف هزینه ترانزیت و در عین حال درآمد بیشتر به دلیل قیمت بالاتر صادرات به گرجستان (نسبت به ارمنستان) خواهد بود. با این حال گزینه بهینه در چارچوب بزرگتری از روابط ایران و روسیه انتخاب می‌شود.
 

تصویر 5
در مجموع به نظر می‌رسد که سوآپ گاز روسیه (وارداتی از ترکمنستان) از طریق ایران به ارمنستان یک بازی برد-برد بین ایران و روسیه باشد. طبق این سناریو هزینه ترانزیت گاز روسیه کاهش می‌یابد و از طرفی ایران بازار گاز خودش را در اختیار روسیه قرار نمی‌دهد بلکه وارد بازی گازی روسیه در ارمنستان نیز می‌شود.
پایان پیام/.