استعفاء از نمایندگی در ادوار دوازده‌گانه مجلس/چند نماینده راهی پاستور شدند؟

نفت آرا- مهدیه قربانی؛ استعفاء از نمایندگی مجلس، امری قانونی با هدف کوچ از قوه مقننه به مجریه یا اعلام مخالفت با موضوعات مطروحه یا روند رسیدگی به موضوعات تقنینی ‌و نظارتی در پارلمان است که طبق آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی در تمامی ادوار صورت پذیرفته است.
«پذیرش استعفاء موکول به تصویب مجلس‌است»، این همان چیزی است که طبق ماده ۹۰ آیین نامه داخلی مجلس مورد تاکید واقع شده است، البته بر اساس مواد ۹۱، ۹۲ و‌۹۳ شرایط استعفاء نمایندگان نیز مشخص شده است؛ اینکه نماینده تقاضای استعفاء مدلّل خود را به عنوان رئیس مجلس می‌نویسد و رئیس مجلس آن را در اولین جلسه علنی و بدون قرائت متن، ‌اعلام و در دستور کار هفته بعد می‌گذارد یا در مورد روند بررسی تقاضای استعفاء اینگونه مقرر شده که ابتدا تقاضای استعفاء قرائت شده و سپس شخص متقاضی استعفاء یا نماینده دیگری‌ به تعیین او تقاضای دفاع خواهد نمود و سپس مخالف یا مخالفین نیز‌حداکثر نیم ساعت می‌توانند صحبت کنند و پس از آن رای‌ گیری به عمل می‌آید.
البته این نکته را نباید فراموش کرد که در مورد نمایندگانی که از قوه مقننه به مجریه کوچ کردند، شرایط متفاوت است البته این شرایط تنها برای تصدی جایگاه وزرا متفاوت است و گرفتن رای اعتماد از مجلس به منزله پذیرش استعفا است، اما در بقیه سمت‌ها استعفاء نماینده با ساز و کاری که در مورد آن صحبت کردیم، مشخص می‌شود که در آیین نامه داخلی مجلس هم آمده است.
بر همین اساس در دوره‌های دوازده گانه مجلس شورای اسلامی نمایندگان به دلایل مختلف درخواست استعفاء داشته‌اند که در جلسات علنی و غیرعلنی مورد بررسی قرار گرفته و برخی از درخواست‌ها مورد پذیرش قرار گرفت، برخی بی‌نتیجه و در نهایت با برخی نیز مخالفت شده است.
از میان صدها درخواست‌هایی که به شکل استعفاء در صحن علنی قرائت شده یا از طریق رای اعتماد به وزرا عنوان شده است، 37 نماینده در این دوازده دوره پارلمان را ترک کردند.
 
مجلس اول – دولت سوم
5 نماینده مستعفی در مجلس اول/ 7 نماینده راهی دولت دوم و سوم شدند
انتخابات اولین دوره مجلس شورای ملی، پس از انقلاب ۵۷ برگزار و مجلس اول تشکیل شد که البته همراه با حواشی بسیار بود چرا که دور جدیدی از حاکمیت شروع شده بود و در این دوره ترور مسئولان یکی بعد از دیگری فضا را به شدت ملتهب کرد و موجب این شده بود تا مسئولان به شکل پی در پی در مسئولیت‌های مختلف جابه‌جا شوند.
در مجلس اول 5 نماینده از جمله سرگون بیت اوشانا، احمد سلامتیان، احمد غضنفرپور، محمدمهدی کرمی و علی گلزاده غفوری به دلیل غیبت بیش از 100 ساعت در جلسات مجلس مستعفی شناخته شدند.
بیشترین سهم کوچ از مجلس به دولت متعلق به این دوران است؛ در این دوران سید علی اکبر پرورش برای تصدی وزارت آموزش و پرورش و عبدالمجید معادی‌خواه برای تصدی وزارت ارشاد دوره مجلس اول را ترک و سکاندار این وزارتخانه برای در دولت دوم شدند.
اما احمد توکلی، علی اکبر ناطق نوری، سید محمد غرضی، حبیب الله عسگراولادی و حسن غفوری فرد نیز در دولت سوم برای تصدی وزارتخانه‌های مربوطه از مجلس اول جدا شدند.
 
مجلس دوم – دولت چهارم
موافقت با یک استعفاء با پادرمیانی رئیس مجلس
انتخابات دومین دوره مجلس در فروردین ۱۳۶۳ برگزار گردید و در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۶۳ نخستین جلسه مجلس دوم با ریاست اکبر هاشمی رفسنجانی برگزار گردید؛ در مجلس دوم تنها درخواست استعفای اکبر پرهیزکار نماینده تبریز برای تصدی جایگاه استانداری آذربایجان شرقی مطرح و مورد نظر موافق نمایندگان قرار گرفت.
اکبر پرهزکار در این خصوص می‌گوید: زمانی که در خدمت مردم شریف آذربایجان شرقی بودم همزمان، اردبیل هم جزئی از دیار آذربایجان شرقی بود و من از مجلس باید استعفا می‌دادم و پس از تایید نمایندگان می‌توانستم برای استانداری به این منطقه بیایم. مجلس مخالف بود به طوری که خود آقای هاشمی رفسنجانی که ریاست را بر عهده داشت، شخصاً وارد بحث شد و گفت به دلیل اینکه این منطقه حساس هم اکنون به دلیل استعفای آقای عابدینی استاندار ندارد و باید شرایط را درک کرد، موافقت نمایندگان را جلب کرد.
البته استعفاهایی به شکل صوری و در اعتراض به موضوعات حوزه انتخابیه نیز در این دوره از مجلس مطرح شده اما شکل قانونی پیدا نکرده است.
 
مجلس سوم – دولت پنجم
کوچ 3 نماینده برای تصدی وزارتخانه‌های اقتصاد، کار و تعاون از پارلمان و پذیرش یک استعفاء 
انتخابات سومین دوره مجلس در  فروردین ۱۳۶۷ برگزار گردید و در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۶۷ اولین جلسه مجلس برگزار شد اما رییس مجلس اکبر هاشمی رفسنجانی بود که پس از انتخاب وی به عنوان رئیس‌جمهور، مهدی کروبی رئیس مجلس شد.
در این دوره از مجلس سید محسن نوربخش برای تصدی وزارت اقتصاد، حسین کمالی برای تصدی وزارت کار و حسین محلوجی برای تصدی وزارت تعاون و فلزات از مجلس رأی اعتماد کردند و پارلمان را ترک کردند.
در این دوره از پارلمان عبدالمجید شرع‌پسند به دلایل مختلف از جمله نبود زمینه و عدم امنیت و امکان برای انجام وظایف قانونی نمایندگی، نگرانی شدید از آینده سیاسی کشور به علت برخی تغییرات قانون اساسی و حضور تشریفاتی و سطحی مردم، نداشتن پاسخ مناسب و منطقی برای گرانی و تورم و تبعیض‌های ناروا و همچنین پرهیز و تعلل مسؤولان از جهت گیری قاطع و جدی در برابر تکاثر و انباشت سرمایه‌های کلان بادآورده درخواست استعفا کرد که استعفای این نماینده بدون مخالفت پذیرفته شد.
 
مجلس چهارم – دولت ششم
دوره چهارم مجلس بدون هیچ استعفاء و جابه‌جایی
انتخابات چهارمین دوره مجلس در فروردین ۱۳۷۱ برگزار گردید و در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۷۱ اولین جلسه مجلس به ریاست علی اکبر ناطق نوری برگزار گردید و تا 6 خرداد 75 نیز مشغول به فعالیت بود. استعفای هیچ یک از نمایندگان در این دوره اتفاق نیفتاد.
 
مجلس پنجم – دولت هفتم
کوچ 3 نماینده برای تصدی وزارتخانه‌های علوم، اطلاعات و کشور
نخستین جلسه مجلس پنجم 12 خرداد ماه 1375 برگزار شد و علی اکبر ناطق نوری با پیشی گرفتن 11 رأی ازعبدالله نوری توانست ریاست مجلس را برعهده بگیرد. در این دوره نیز شاهد کوچ 3 نماینده مجلس از جمله مصطفی معین برای تصدی وزارت علوم و فناوری، قربانعلی دری نجف آبادی برای تصدی وزارت اطلاعات و عبدالله نوری برای تصدی وزارت کشور برای تصدی در وزارتخانه‌ها بودیم.
 
مجلس ششم – دولت هشتم
مجلس ششم رکورد نمایندگان مستعفی را شکست
ششمین دوره مجلس شورای اسلامی در ۷ خرداد ۱۳۷۹ به مدت چهار سال به ریاست مهدی کروبی فعالیت خود را آغاز کرد. در روزهای پایانی این دوره از مجلس 124 نماینده به طور همزمان استعفای خود را تقدیم هیأت رئیسه مجلس کردند. این استعفا در پی اعتراض به رد صلاحیت‌هایی بود که در جریان انتخابات مجلس هفتم صورت گرفت و در نهایت فقط با استعفای ناصر خالقی نماینده اصفهان موافقت شد که وی در دولت دوم سید محمد خاتمی به عنوان وزیر کار معرفی شد.
 
مجلس هفتم – دولت نهم
ترک پارلمان برای تصدی وزارتخانه‌های تعاون، امور خارجه، اقتصاد و رفاه
انتخابات هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی، اول اسفند ماه ۱۳۸۲ برگزار گردید و در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۸۳، اولین جلسه مجلس به ریاست غلامعلی حداد عادل برگزار شد. در این دوره مجلس نیز 5 نماینده مردم از جمله محمد عباسی برای تصدی وزارت تعاون، منوچهر متکی برای تصدی وزارت امور خارجه، داود دانش جعفری برای تصدی وزارت اقتصاد، عبدالرضا مصری برای تصدی وزارت رفاه و تأمین اجتماعی و سید احمد موسوی برای تصدی معاونت حقوقی و امور مجلس رئیس جمهور با کسب آرای نمایندگان پارلمان را ترک کردند.
 
مجلس هشتم – دولت دهم
کوچ 2 نماینده به دولت برای تصدی وزارت آموزش و پرورش
مجلس هشتم شورای اسلامی در تاریخ 1387 با ریاست علی لاریجانی شروع به کار کرد. این دوره از مجلس شورای اسلامی سهمی کمی از ورودی‌های مجلس به دولت داشت و حمیدرضا حاجی بابایی نماینده مردم همدان و فامنین با درخواست محمود احمدی نژاد رئیس جمهور وقت در آبان 1388 به مجلس معرفی شد؛ ایشان با اخذ 217 رأی برای تصدی وزارت آموزش و پرورش انتخاب شد.
گفتنی است؛ درخواست استعفای محمدرضا میرتاج الدینی نماینده تبریز نیز برای قبول معاونت پارلمانی رئیس جمهور در این دوره مطرح و مورد نظر موافق نمایندگان قرار گرفت.
درخواست استعفای نمایندگان چهارمحال و بختیاری به دلیل عدم حل مشکلات حوزه انتخابیه
در مجلس هشتم شاهد بودیم که برخی نمایندگان اعم از روح الله حسینیان به دلیل عدم توجه هیات رئیسه مجلس به طیف اصولگرا، محمدرضا تابش به دلیل فیلتر شدن سایت پارلمان نیوز، ارگان رسانه ای اقلیت مجلس و حسینعلی شهریاری و دیگر نمایندگان سیستان و بلوچستان در پی وقوع حادثه تروریستی مسجد جامع زاهدان و تمامی نمایندگان چهارمحال و بختیاری به دلیل برخی مشکلات حوزه انتخابیه درخواست استعفا کردند که در نهایت درخواست تمامی نمایندگان در این دوره بی‌نتیجه ماند.
علی مطهری نماینده مردم تهران نیز در اعتراض به عدم جریان افتادن طرح سوال از رئیس جمهور از سوی هیات رئیسه خواستار استعفا شد که نمایندگان پس از بررسی درخواست استعفای ایشان در صحن علنی با آن مخالفت کردند.
 
مجلس نهم – دولت یازدهم
مجلس نهم رتبه دوم در درخواست استعفاء را به خود اختصاص داد
مجلس نهم نیز در سال 1391 با ادامه ریاست علی لاریجانی آغاز به کار کرد. در این دوره تمامی نمایندگان خوزستان به دلیل عدم توجه به بودجه ریزگردها در لایحه دولت، 9 نفر از نمایندگان لرستان و فارس به دلیل مشکلاتی در حوزه انتخابیه و اعتبارات استانی، مهدی کوچک زاده نماینده تهران نیز به دلیل امحای مقادیر زیادی سیب زمینی و همچنین نمایندگان استان اصفهان به دلیل مشکلات و بحران آب و کشاورزی درخواست استعفا کردند که استعفای تمامی این نمایندگان بی‌نتیجه باقی ماند.
 
مجلس دهم – دولت دوازدهم
درخواست استتعفای مجمع نمایندگان اصفهان در پی اعتراض به مشکلات آب
دوره دهم مجلس شورای اسلامی از خرداد ۱۳۹۵ و با دور آخر ریاست علی لاریجانی آغاز به کار کرد. در این دوره پارلمان با استعفایی مبنی بر انتصاب در وزارتخانه‌ای همراه نبود اما درخواست استعفای داریوش اسماعیلی نماینده مردم سروستان برای حضور در معاونت امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت در مجلس مطرح و نمایندگان هم با استعفای وی موافقت کردند.
در این دوره کاظم جلالی نیز پس از انتصاب به عنوان سفیر جدید ایران در مسکو از نمایندگی مجلس استعفا داد و در ۱۹ آبان ۱۳۹۸ با این استعفا موافقت شد و به این ترتیب ایشان به عنوان تنها نماینده این دوره بود که استعفایش مورد پذیرش قرار گرفت.
19 نفر از نمایندگان استان اصفهان نیز در پی اعتراض به مشکلات آب اصفهان و محمد جواد فتحی نیز به دلیل عدم توانایی کافی برای دفاع از حقوق موکلانش درخواست استعفا دادند که در نهایت درخواست این نمایندگان بی‌نتیجه ماند.
 
مجلس یازدهم – دولت سیزدهم
4 نماینده مجلس دهم به دولت دوازدهم راه یافتند
دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی از ۷ خرداد ۱۳۹۹ و این بار به ریاست آقای محمدباقر قالیباف شروع به کار کرد.  در مجلس یازدهم سید احسان خاندوزی و سید جواد ساداتی نژاد نیز در ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ به ترتیب به عنوان وزرای امور اقتصادی و دارایی  و وزارت جهاد کشاورزی پیشنهادی دولت سیزدهم توسط سید ابراهیم رئیسی برای کسب رأی اعتماد از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی معرفی شدند و در نهایت خاندوزی و ساداتی نژاد موافق برای تصدی این سمت رأی اعتماد گرفتند.
همچنین نمایندگان مجلس با درخواست استعفای سیدامیرحسین قاضی زاده هاشمی به دلیل تقاضای رئیس جمهور برای انتصاب ایشان برای معاونت بنیاد شهید و امور ایثارگران و علیرضا زاکانی نماینده مردم قم و رییس مرکز پژوهش‌های مجلس از سمت نمایندگی برای رسیدن وی به پست شهرداری تهران موافقت کردند.
استعفای پرحاشیه نادران
یکی از استعفاهای پرحاشیه مجلس یازدهم مربوط به استعفای الیاس نادران در مورد «اعتراض به نحوه اداره مجلس توسط هیات رئیسه» بود که ایشان در واکنش به عدم رسیدگی به استعفای خود در مقابل جایگاه هیات رییسه حاضر شد و بر روی زمین نشست و در ادامه تعدادی از نمایندگان برای هدایت وی به صندلی‌اش، اطراف وی جمع شده اند اما الیاس نادران به تحصن خود ادامه داده است. 
و در نهایت در ۳۰ آبان ماه 1403 بررسی تقاضای استعفای الیاس نادران، نماینده مردم تهران در مجلس به صورت غیرعلنی برگزار شد نمایندگان به این استعفا رأی منفی دادند و نادران در سمت نمایندگی مجلس شورای اسلامی ابقاء شد.
 
مجلس دوازدهم – دولت چهاردهم
کوچ 2 نماینده مجلس دوازدهم به دولت و یک نماینده به معاونت امور توسعه روستایی
مجلس دوازدهم هم از 7 خرداد ماه سال جاری کار خود را آغاز کرد اما با انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری به دلیل شهادت رئیس جمهور دولت سیزدهم در سانحه سقوط بالگرد، مجلس در جلسه 31 مرداد ماه 1403 رأی اعتماد 19 وزیر پیشنهادی کابینه دولت چهاردهم در صحن علنی را در دستور کار داشت.
2 نفر از این وزرای پیشنهادی نماینده وقت مجلس بودند، غلامرضا نوری قزلجه نماینده مردم بستان‌آباد و وزیر پیشنهادی جهاد کشاورزی و احمد دنیامالی نماینده بندرانزلی و نایب رئیس کمیسیون عمران مجلس گزینه پیشنهادی ورزش و جوانان که در نهایت هر دو نفر آنها توانستند بر صندلی این وزارتخانه بنشینند.
همچنین استعفای عبدالکریم حسین زاده نماینده نقده و اشنویه به دلیل درخواست رئیس جمهور جهت انتصاب ایشان برای معاونت امور توسعه روستایی و مناطق محروم کشور در مجلس مطرح و در نهایت نمایندگان با 156 رأی موافق با تقاضای استعفای وی موافقت کردند./