مسیر ناهموار اسلام آباد برای تحقق رویای صلح

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی نفت آرا،تقریباً دو ماه پس از کاهش روابط دو همسایه به پایین ترین حد خود، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی ایران، برای یک سفر سه روزه عازم پاکستان شد. زمان این سفر بسیار مهم بود زیرا غرب آسیا شاهد تنش‌های فزاینده بوده است.

از آنجایی که روابط دوجانبه در ژانویه ۲۰۲۴ به پایین‌ترین سطح تاریخی خود رسید، تمرکز این دیدار بر تقویت همکاری‌ها، هم در زمینه‌های اقتصادی و هم در زمینه‌های امنیتی بود. در همین راستا، ۸ توافقنامه بین دو کشور به همراه تعهدات خوشبینانه برای افزایش تجارت دوجانبه امضا شد. ایران با ابراز تاسف از وضعیت نابسامان مشارکت اقتصادی دوجانبه، بر همکاری‌های اقتصادی تاکید بیشتر داشت و از همین روی به دنبال افزایش تجارت دوجانبه به ۱۰ میلیارد دلار طی پنج سال آینده است.
رئیسی همچنین بر نقش مناطق مرزی در افزایش مبادلات تجاری تاکید داشت، بطوریکه گشایش بیشتر بازارچه‌های مرزی پس از بهره برداری از بازارچه مند-پیشین در این راستاست. همچنین، در این دیدار امکان کاربرد یک سیستم مبادله‌ای برای جبران فقدان کانال‌های بانکی کارآمد بین دو کشور و تسریع در مذاکرات تجارت آزاد مورد بحث قرار گرفت.
وزرای کشور دو طرف بر ممنوعیت فعالیت گروه‌های تروریستی در داخل مرزهای یکدیگر و افزایش همکاری در مدیریت مرزها و تبادل اطلاعات توافق کردند. فرمانده ارتش پاکستان در دیدار با رئیس جمهور ایران، مرز دو کشور را مرز صلح و دوستی تعریف کرد و متعهد شد که رایزنی‌های منظمی بین مقامات سیاسی و نظامی داشته باشد تا دیگر گروه‌ها امنیت رابطه دوجانبه را به خطر نیندازند.

با وجود اینکه این سفر نتوانست هیچ توافق مشخصی در مورد همکاری اقتصادی یا مشارکت در پروژه‌های انرژی و زیرساختی به دست آورد، اما اشاره به خط لوله ایران و پاکستان در بیانیه مشترک گمانه‌زنی‌هایی را در مورد احتمال از سرگیری این پروژه طولانی مدت ایجاد کرده است.
در ماه فوریه، انورالحق کاکار، نخست وزیر وقت، چراغ سبز ساخت اولین خط لوله ۸۰ کیلومتری از گوادر تا مرز ایران را نشان داد. شهباز شریف همچنین خواستار تشکیل کمیته بین‌وزارتی برای تسریع در این پروژه شد. در ابتدا انتظار می‌رفت که این پروژه به هند نیز گسترش یابد و در این راستا دو کشور مذاکرات مربوطه را در دهه ۱۹۹۰ آغاز کردند.
هند رسماً در سال ۲۰۰۹ به دلایل متعدد از جمله مسائل مربوط به قیمت‌گذاری، نگرانی‌های امنیتی از روابط دوجانبه بین پاکستان و هند و فشار ایالات متحده انصراف داد. در نهایت، ایران و پاکستان در سال ۲۰۰۹ توافقی را به ارزش ۷.۵ میلیارد دلار امضا کردند تا این خط لوله ۲۷۷۵ کیلومتری، صادرات ۷۵۰ میلیون تا یک میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی از میدان گازی پارس جنوبی ایران را در مدت ۲۵ سال انجام دهد.
از زمان آغاز به کار، این پروژه با بسیاری از مسائل از جمله ساختار پاکستان و عوامل خارجی خدشه‌دار شده است. خروج هند از خط لوله، اعمال تحریم‌های ایالات متحده بر ایران و وابستگی پاکستان به واشنگتن، کاهش سریع ذخایر انرژی اسلام آباد و تلاش برای تامین بودجه برای ساخت آن، همگی پیشرفت این پروژه را در طول سال‌ها به تاخیر انداخته‌اند.
هرچند تهران ساخت یک خط ۹۰۰ کیلومتری به ارزش ۲ میلیارد دلاری را به پایان رساند، اما ساخت خط لوله در سمت پاکستان متوقف شده است. در سال ۲۰۱۴، پاکستان ابتدا درخواست تمدید ده ساله کرد و سپس از ترس تحریم‌های آمریکا این پروژه را رها کرد. در سال ۲۰۱۹، پاکستان از اقدامات قانونی ایران در صورت عدم رعایت تعهدات خود مطلع شد. پاکستان سال گذشته برای فرار از تعهدات قراردادی خود، درخواست «فورس ماژور و رویداد توجیه کننده» را به ایران ارائه کرد که با مخالفت تهران مواجه شد.
اگرچه اسلام آباد تا سپتامبر ۲۰۲۴ فرصت دارد ساخت و ساز را به پایان برساند، اما ناتوانی در آن منجر به پرداخت ۱۸ میلیارد دلار جریمه خواهد شد. همچنین، بحران انرژی پاکستان در چند سال اخیر بدتر شده و تنها ۱۹.۵ تریلیون فوت مکعب ذخایر گاز باقی مانده که تنها برای ۱۲ سال دیگر کافی است. این کشور در سال گذشته نزدیک به ۱۷ میلیارد دلار برای واردات انرژی هزینه کرده است. این موارد، پاکستان را مجبور به از سرگیری مذاکرات در مورد این موضوع کرده، حتی در شرایطی که محیط ژئوپلیتیکی کار را برای اسلام آباد آسان نمی‌کند.

ایالات متحده قاطعانه به همه کشورهایی که به دنبال تجارت با ایران هستند هشدار داده و تحریم‌های را یادآوری کرده است. این کشور نارضایتی شدید خود را از ایجاد خط لوله اعلام کرده و از پاکستان خواسته که از خطرات موجود آگاه باشد. گروه جدیدی از تحریم‌ها در ۱۹ آوریل و پس از حملات ایران علیه اسرائیل اعمال شد. بنابراین، همان دلایلی که قبلاً پروژه را متوقف کرده بود، اکنون بر پیشرفت آن نیز تأثیر می‌گذارد.
بر اساس گزارش موسسه مطالعات استراتژیک اسلام آباد، انتظار می‌رود تامین مالی این خط لوله از طریق شورای تسهیل سرمایه گذاری ویژه (SIFC)، یک «انجمن اقتصادی» که ورود خارجی‌ها را ارزیابی می‌کند، انجام شود. البته، نگرانی‌ها در مورد نهایی شدن مکان گوادر و نارضایتی فزاینده در بین مردم محلی در برابر اقدامات چین و چشم انداز توانایی ایران برای تامین گاز کافی نیز وجود دارد. حتی اگر پاکستان بتواند از این مبلغ استفاده و هزینه باقیمانده را نیز تامین کند، ترس از تحریم باز هم مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد. برخی از کارشناسان، حمایت بازیگران خارجی را بهترین گزینه برای پاکستان برای تکمیل ساخت خط لوله و دور زدن تحریم‌ها می‌دانند.
بسیاری از تحلیلگران، سفر رئیسی را وسیله‌ای برای جلب حمایت اسلام آباد از حوادث منطقه می‌دانستند. در حالی که رئیسی مخالفان افزایش همکاری بین دو کشور را رد کرد، اما اسلام آباد از یک تنبیه غیرمستقیم نسبت به ایالات متحده همچنان در تنگنا قرار گرفته است. یک روزنامه پاکستانی این پرسش را مطرح می‌کند که تا چه زمانی اسلام‌آباد تصمیم می‌گیرد در برابر فشارهای بین‌المللی عقب نشینی کند؟ در حال حاضر، گفتن اینکه آیا پاکستان فضایی برای عقبگرد دارد یا نه، بسیار دشوار است. باید توجه داشت که پاسخ ایالات متحده درمورد احیای خط لوله صلح نشان می‌دهد که پاکستان هنوز در معرض فشارهای ژئوپلیتیکی بوده و روابط را برای مدت طولانی محدود کرده است.