صنعت پالایشی در ایران یکی از صنایع کلیدی محسوب شده و سهم بسزایی در ارزآوری برای کشور خصوصاً در شرایط تحریمی داشته است. در طول سال‌‌‌های اخیر و با تحریم‌‌‌هایی که در خصوص صادرات نفت وجود داشته است، پالایش و صادرات فرآورده‌‌‌های نفتی به‌عنوان راهی جایگزین برای صادرات نفت خام اهمیت پررنگ‌تری را به خود گرفته است.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی نفت آرا، شناخت فرایندها و سازوکارهای مربوط به این صنعت برای داشتن دیدگاه و تحلیل درست در خصوص آن الزامی است. از این روی سعی کرده‌‌‌ایم در این مقاله به اهم موارد مربوط به تحلیل صنعت پالایشی در ایران اشاره کنیم.
یکسان‌سازی واحدها در صنعت پالایشی
پیش از آغاز توضیحاتی در خصوص فرایندها و روش تحلیل در صنعت پالایشی لازم است تا به یک نکته‌‌‌ی مهم اشاره کنیم. در تحلیل صنعت پالایشی محصولات و فرآورده‌‌‌های نفتی را بشکه میسنجند. هر بشکه نفت خام برابر ۱۵۹ لیتر نفت بوده و در برخی از تحلیل‌‌‌ها ممکن است نفت و فرآورده بر حسب تن سنجیده شود که باید با استفاده از مفهوم چگالی آن را به لیتر تبدیل کرد تا واحد معیار و سنجش یکپارچه باشد.
شناخت مشخصه‌‌‌های نفت خام و انواع آن در صنعت پالایشی
نفت خام انواع مختلفی دارد که بیش از ۷۰ نوع آن در مقیاس تجاری تولید شده و معامله می‌‌‌شوند. شاید بتوان گفت که هیچ دو نفت خامی وجود ندارد که ویژگیهای آن‌‌‌ها کاملاً مشابه همدیگر باشد. اما می‌‌‌توان بر اساس برخی از ویژگیهای مشترک دسته‌‌‌بندی‌‌‌هایی را در خصوص انواع نفت خام ارائه کرد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
نفت خام سبک و سنگین در صنعت پالایشی
نفت خام سبک و نفت خام سنگین از اصطلاحاتی است که در صنعت پالایشی و اخبار قیمت‌‌‌های مربوط به آن بسیار شنیده می‌‌‌شود. برای تعیین میزان سبک و یا سنگینی نفت خام از شاخص API استفاده می‌‌‌شود که از فرمولی خاص برخوردار است. اگر عدد شاخص API بالاتر از ۳۰ باشد به معنای نفت خام سبک است. بین ۲۰ تا ۳۰ متوسط و اگر پایین‌‌‌تر از ۲۰ باشد نفت خام سنگین است. به طور مثال میزان این شاخص برای نفت برنت بالاتر از ۳۰ بوده و سبب می‌‌‌شود این نفت، نفتی سبک تلقی شود.
نفت خام ترش‌وشیرین در صنعت پالایشی
نفت خام علاوه بر ترکیبات هیدروکربنی برخی از عناصر دیگر را داراست که تعدادی از آن‌‌‌ها بسیار بااهمیت بوده و حتی بر قیمت نفت نیز تأثیرگذار خواهند بود. از جمله‌‌‌ی این عناصر می‌‌‌توان به گوگرد اشاره کرد که سنجش ترش یا شیرین بودن نفت خام به واسطه‌‌‌ی میزان گوگرد موجود در آن است. اگر میان گوگرد در نفت خام کمتر از ۰٫۵ درصد باشد، نفت خام شیرین و اگر بیشتر از ۰٫۵ درصد باشد نفت خام ترش تلقی می‌‌‌شود. میزان گوگرد موجود در نفت خام به طور معمولی چیزی میان ۰٫۱ تا ۳ درصد است. غالباً بیشتر نفت‌‌‌های شیرین سبک و بیشتر نفت‌‌‌های ترش سنگین هستند.
نفت خام و انواع گرانروی آن در صنعت پالایشی
نفت خام سبک
این دسته از نفت خام در دمای اتاق قابلیت جاری شدن دارد. این نوع از نفت خام ترکیباتی با تعداد کربن پایین را شامل می‌‌‌شود. این نوع از نفت خام به لحاظ قیمتی از ارزش بالاتری برخوردار بوده چراکه میزان بیشتری از موادی نظیر بنزین و گازوئیل که ارزش بالایی دارند از آن قابل استحصال است.
نفت خام سنگین
نفت خام سنگین، نفت خامی است که از غلظت بالاتری برخوردار بوده و استخراج آن نیز دشوارتر است. این نوع از نفت خام از ترکیباتی با تعداد کربن‌‌‌های بیشتر تشکیل شده و چگالی آن نیز بالاتر است. از لحاظ قیمتی نیز، قیمت این نوع از نفت خام نسبت به نفت خام سبک ارزان‌‌‌تر است.
نفت خام فوق سنگین
این نوع از نفت خام از غلظت بسیار بالایی برخوردار است و استخراج آن هزینه‌‌‌های بسیار بالایی را به همراه دارد. نفت شیل جز این دسته از نفت خام محسوب شده که به دلیل هزینه‌‌‌های بالای استخراج آن، در شرایطی تولید آن دارای صرفه‌‌‌ی اقتصادی است که قیمت نفت خام شرایط صعودی را تجربه کرده باشد و بالا باشد.
نفت خام برنت در صنعت پالایشی
یکی از اصطلاحات مهم در صنعت پالایشی نفت خام برنت است و قیمت این محصول نیز برای تحلیلگران از اهمیت بالایی برخوردار است. از ویژگیهای مهم نفت برنت می‌‌‌توان به عدد شاخص API آن اشاره کرد که بیش از ۳۸ بوده و همچنین میزان گوگرد موجود در آن نیز ۰٫۴۱ است و جز دسته‌‌‌ی نفت خام‌‌‌های سبک و شیرین قرار می‌‌‌گیرد.
فرایندهای پالایش نفت در صنعت پالایشی
همان‌طور که می‌دانیم نفت خام ترکیبی از هیدروکربن‌‌‌های مختلف است که آن‌‌‌ها در برخی از خواص نظیر نقطه‌‌‌ی جوش دارای تفاوت‌‌‌هایی با یکدیگر هستند. این امر سبب می‌‌‌شود تا در فرایند تقطیر در هر دمایی موادی خارج شود که دارای برخی از خواص خاص خود است که در بازارها تقاضایی برای آن وجود دارد. در خصوص مواد مختلف خروجی از برج تقطیر و فرایندهای پالایش در ادامه توضیحات بیشتری را ارائه خواهیم داد.
فرایندهای پالایش
به‌طورکلی می‌‌‌توان فرایندهای پالایش را به سه بخش تفکیک، تبدیل و تصفیه تقسیمبندی کرد. بخش تفکیک یا separaton شامل مراحل تقطیر و استخراج با حلال است. در بخش تفکیک یا conversion مواردی نظیر کراکینگ، ریفورمینگ، ایزومریزاسیون، پلیمریزاسیون و آلکیلاسیون وجود دارد. در پایان و در بخش تصفیه نیز مواردی نظیر گوگردزدایی، حذف هیدروکربن‌‌‌های سنگین و حذف ترکیبات ناخالصی صورت می-گیرد.
زمانی که یک بشکه نفت خام جهت تقطیر وارد پالایشگاه و برج تقطیر می‌‌‌شود، بر اساس چگالی‌‌‌های مختلف و دماهای مختلف مجموعه‌‌‌ای از فرآورده‌‌‌ها را به ارمغان می‌‌‌آورد. بنابراین می‌‌‌توان گفت روال کاری در پالایشگاهها به شکلی نیست که یک بشکه نفت خام را صرفاً به یک محصول تبدیل کنند و در واقع یک بشکه نفت خام را به مجموعه‌‌‌ای از فرآورده‌‌‌های مختلف تبدیل خواهند کرد. این فرآورده‌‌‌ها شامل موارد مختلفی نظیر قیر، نفت سفید، بنزین، بوتان و … هستند.
تقسیمبندی انواع پالایشگاهها در صنعت پالایشی
پالایشگاههای صنعت پتروشیمی را می‌‌‌توان به سه دسته‌‌‌ی اصلی تقسیمبندی کرد. این دسته‌‌‌ها شامل پالایشگاههای ساده، متوسط و پیچیده هستند.
پالایشگاههای ساده همانند پالایشگاههای ایران، از جمله واحدهایی هستند که درصد قابل‌توجهی از محصولاتشان در پایین برج تقطیر قرار می‌‌‌گیرد و در واقع سنگین‌‌‌تر هستند. اما پالایشگاههای پیچیده این توانایی را دارند که درصد بیشتری از نفت خام را به محصولات سبک‌‌‌تر و بالایی در برج تقطیر تبدیل کنند. محصولات سبک‌‌‌تر و بالایی در برج تقطیر از ارزش‌افزوده‌ی بالاتری برخوردار بوده و طبیعتاً حاشیه سود بالاتری نیز دارند. این در حالی است که برخی از محصولات و فرآورده‌‌‌های پایین برج تقطیر نظیر قیر و امثال آن ارزش‌افزوده‌ی منفی داشته و از حاشیه سود مطلوبی برخوردار نیست. دراین‌بین علت این که برخی پالایشگاههای ایرانی به تولید محصولات پایینی برج تقطیر می‌‌‌پردازند آن است که تکنولوژی آن‌‌‌ها به‌گونه‌ای نیست که بتوانند درصد تولید این محصولات را کاهش داده و به سراغ تولید محصولات باارزش افزوده‌‌‌ی بالاتر و محصولات بالایی برج تقطیر بروند.
بنا بر توضیحات ارائه شده، سبد و ترکیب محصولات تولید شده در یک پالایشگاه سبب می‌‌‌شود تا یک پالایشگاه توانایی مصرف هر نوع نفتی را به واسطه‌‌‌ی تکنولوژی که در اختیار دارد نداشته باشد و فقط از نوع خاصی از نفت استفاده کند. این مسئله ارتباط مستقیمی با حاشیه سود واحدهای تولیدی نیز دارد.
برش نفتی در صنعت پالایشی
برش نفتی به مجموعه‌‌‌ای از چند هیدروکربن با نقطه‌‌‌ی جوش بسیار نزدیک به هم که در برج تقطیر پالایشگاه-ها به شکل جز به جز جدا می‌‌‌شوند، گفته می‌‌‌شود. همچنین برش نفت خام به سه دسته‌‌‌ی کلی برش نفتی گازی، برش نفتی جامد و برش نفتی مایع تقسیمبندی می‌‌‌شود.
برش‌‌‌های نفتی گازی
این برش نفتی شامل هیدروکربن‌‌‌های سبک ۱ تا ۴ کربنی است که نقطه‌‌‌ی جوش پایینی داشته و زودتر جدا می‌‌‌شوند. گازهایی نظیر متان، اتان، پروپان و بوتان جز برش نفتی گازی هستند.
برش‌‌‌های نفتی مایع
در این برش هیدروکربن‌‌‌های ۵ تا ۲۰ کربنی وجود دارند. نقطه‌‌‌ی جوش ترکیبات این برش نفتی از برش نفتی گازی بالاتر بوده و طبیعتاً نیروی ربایش بین مولکولی آن‌‌‌ها نیز قوی‌‌‌تر است. برش نفتی مایع به‌خودی‌خود به سه دسته‌‌‌ی برش سبک، برش میانی و برش سنگین تقسیم می‌‌‌شوند. برش سبک شامل بنزین و نفت سفید بوده که در آن‌‌‌ها هیدروکربن‌‌‌های ۵ تا ۱۶ کربنی جدا می‌‌‌شوند. در برش میانی محصولاتی نظیر گازوئیل با ۱۵ تا ۱۸ کربن جدا می‌‌‌شوند و در برش سنگین نیز، روان‌کننده‌ها مثل روغن که دارای ترکیبات هیدروکربنی با ۱۶ تا ۲۰ کربن هستند جداسازی می‌‌‌شود.
برش‌‌‌های نفتی جامد
برش نفتی جامد شامل ترکیباتی است که حاوی مولکول‌‌‌های بزرگ ۲۰ کربنی و بیشتر هستند. مواردی نظیر پارافین‌‌‌ها، موم‌‌‌ها و قیرها از مواردی هستند که در این دسته قرار می‌‌‌گیرند.
در این تقسیم‌‌‌بندی‌‌‌ها نیز محصولات سنگین‌‌‌تر مثل محصولات موجود در برش‌‌‌های نفتی جامد، ارزش‌افزوده‌ی کمتری ایجاد کرده و حاشیه سود پایین‌‌‌تری را ایجاد می‌‌‌کنند. این در حالی است که محصولات سبک‌‌‌تر ارزش‌افزوده و حاشیه سود بالاتری به همراه خواهند داشت.
نکاتی در خصوص نفت کوره در صنعت پالایشی ایران
نفت کوره با فرمول HSFO همان مازوت است که به‌عنوان سوخت کشتی‌‌‌ها و یا نیروگاه‌‌‌ها مورد استفاده قرار می‌‌‌گیرد. از سال ۲۰۲۰ مطابق قانونی که در جهان به تصویب رسید، کشتی‌‌‌ها اجازه ندارند تا از سوختی استفاده کنند که درصد گوگرد آن بیش از ۳٫۵ درصد باشد. درصورتی‌که سوخت کشتی حاوی گوگرد بالای ۳٫۵ درصد باشد به کشتی اجازه‌‌‌ی تخلیه بار داده نمی‌‌‌شود. از آن زمان به بعد کشتی‌‌‌ها مجبور به استفاده از نفت کوره با ۰٫۵ درصد گوگرد شدند.
از آنجایی‌که نفت خام موجود در ایران جز گروه نفت ترش محسوب شده و گوگرد بالایی دارد، نفت خام تولیدی پالایشگاههای ایران حاوی ۳٫۵ درصد گوگرد است که این مسئله سبب کاهش تقاضای نفت کوره‌‌‌ی ایران و کاهش قیمت آن در بازارهای جهانی می‌‌‌شود. برخی از مشتریان نفت کوره-ی ایران، پس از خرید نفت کوره آن را گوگردزدایی کرده و با خلق ارزش‌افزوده مجدداً آن را می‌‌‌فروشند، اما تکنولوژی در دسترس و حال حاضر در ایران اجازه‌‌‌ی چنین کاری را به تولیدکنندگان داخلی نمی‌‌‌دهد.
در دنیا برخی از کشتی‌‌‌ها با نصب اسکرابر نفت کوره‌‌‌ی با درصد گوگرد بالا را به‌نوعی پالایش کرده و تبدیل به نفت کوره‌‌‌ی با گوگرد پایین می‌‌‌کنند و آن را مصرف می‌‌‌کنند. این کار سبب می‌‌‌شود تا با یک‌‌‌بار سرمایه‌‌‌گذاری صرفه‌‌‌ی ناشی از مصرف نفت کوره‌‌‌ی با گوگرد بالا به واسطه‌‌‌ی قیمت پایین آن برای کشتی‌‌‌ها بالا برود.
روان‌کننده‌ها در صنعت پالایشی
روان‌کننده‌ها شامل روغن، واکس و پولیش هستند. لوپکات ماده‌‌‌ی اولیه‌‌‌ی تولیدکننده‌ی روغن است. لوپکات به‌سرعت تبدیل به روغن‌پایه می‌‌‌شود و روغن‌پایه نیز برای تولید انواع روغن‌‌‌های خودروها و دستگاه‌‌‌های مختلف مصرف‌کننده‌ی روغن کاربرد دارد. برخی از روانکارها بخشی از تولیدات روغن پایه‌‌‌ی خود را مستقیماً می‌‌‌فروشند و بخشی از آن را به سایر روغن‌‌‌ها تبدیل می‌‌‌کنند. روغن‌پایه نیز گریدهای مختلفی دارد و بر اساس کاربرد و استفاده‌‌‌ای که در نهایت از آن خواهد شد از گریدهای مختلف آن برای تولید روغن‌‌‌های متفاوت استفاده می‌‌‌شود. افزودنی‌‌‌های مختلفی که باعث تولید روغن‌‌‌های مختلف می‌‌‌شوند تأثیر مستقیم و بسزایی در نسبت حاشیه سود شرکت‌‌‌ها دارند.
گازوئیل در صنعت پالایشی
یکی دیگر از خروجی‌‌‌های برج تقطیر که در دمای ۲۷۰ درجه‌‌‌ی سلسیوس به جوش می‌‌‌رسد، گازوئیل است. به گازوئیل نفت گاز هم گفته می‌‌‌شود. درصد بالایی از محصولات پالایشگاه های ایرانی را گازوئیل به خود اختصاص داده است و سهم آن از فرآورده‌‌‌های پالایشگاهها ایران به حدود ۴۰ درصد می‌‌‌رسد. این محصول حاشیه سود نسبتاً مطلوبی را در بازارهای جهانی ایجاد می‌‌‌کند اما نسبت حاشیه سود برای این محصول در طول فصل‌‌‌های مختلف تغییراتی را تجربه می‌‌‌کند.
نفت سفید در صنعت پالایشی
نفت سفید یا سوخت جت یکی دیگر از محصولات به‌دست‌آمده از برج تقطیر است که تا قدری مشابه بنزین نیز هست. نقطه‌‌‌ی جوش این محصول در برج تقطیر در حدود ۱۷۰ درجه‌‌‌ی سلسیوس است.
تولید بنزین در صنعت پالایشی
بنزین به‌عنوان یکی از محصولات به‌دست‌آمده از برج تقطیر، از محصولاتی است که کیفیت‌‌‌های متفاوتی داشته و با شاخصه‌‌‌هایی نظیر عدد اوکتان کیفیت آن سنجیده می‌‌‌شود. این محصول با دو عنوان بنزین سنگین که در دمای ۱۲۰ درجه به جوش می‌‌‌رسد و بنزین باکیفیت و عدد اوکتان بالاتر که در دمای ۷۰ درجه به جوش می‌‌‌رسد از خروجی‌‌‌های برج تقطیر است.
گاز مایع یا LPGها در صنعت پالایشی
از بالاترین حاشیه سودها در صنعت پالایشی مربوط به LPGها یا همان گازهای مایع است. پروپان و بوتان و پنتان جز این دسته از محصولات هستند.
برخی اصطلاحات در تحلیل صنعت پالایشی
در صنعت پالایشی نیز مانند سایر صنایع با برخی از اصطلاحات سروکار داریم که داشتن اطلاعات لازم در خصوص آن‌‌‌ها الزامی است.
ضریب استحصال صنعت پالایشی
ضریب استحصال مفهومی مشابه ضریب تبدیل در صنعت پتروشیمی یا صنایع فلزی و معدنی است. در فرایند تبدیل نفت خام به فراورده‌‌‌های شیمیایی، کاهشی مقداری را تجربه خواهیم کرد. بنابراین نسبت حجم فرآورده نفتی به ماده‌‌‌ی اولیه از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود. هرقدر این ضریب مقداری نزدیک‌‌‌تر به یک داشته باشد به معنای آن است که راندمان و بازدهی پالایشگاه بیشتر است. ازآنجایی‌که حاشیه سود در پالایشگاهها مقدار کمی است، ضریب استحصال از اهمیت بالایی برخوردار است.
کاتالیست‌‌‌ها در صنعت پالایشی
کاتالیزورها در صنعت پالایشی و در تمامی صنایعی که وجود داشته باشند در امر سرعت دهی به واکنش‌‌‌ها کمک‌‌‌کننده خواهند بود. این کاتالیست‌‌‌ها بر کیفیت فراورده‌‌‌ی خروجی از پالایشگاه نیز اثرگذار بوده و می‌‌‌توان گفت بخشی از تکنولوژی پالایشگاهها وابسته به همین کاتالیزورهای مصرفی آن‌‌‌ها است.
فرآورده‌‌‌های اصلی در صنعت پالایشی
مهم‌‌‌ترین و نام آشناترین فراورده‌‌‌ی صنعت پالایشی، بنزین است. این فرآورده‌‌‌ی نفتی محتوی هیدروکربن‌‌‌های ۵ تا ۱۲ کربنی است. بنزین طبیعی حدود ۱۵ درصد از نفت خام را تشکیل می‌‌‌دهد. از شاخص‌‌‌های معیار سنجش کیفیت آن نیز می‌‌‌توان به عدد اوکتان آن اشاره کرد. Mtbe نیز بر روی درجه‌‌‌ی آرام سوزی و کیفیت بنزین‌‌‌ها اثرگذار خواهد بود. به‌عنوان فراورده‌‌‌های اصلی در این صنعت می‌‌‌توان به نفت کوره یا مازوت، گازوئیل، نفت سفید و گاز مایع نیز اشاره کرد. به‌غیراز موارد اشاره شده، سایر محصولات، فرآورده‌‌‌های فرعی صنعت پالایشی تلقی می‌‌‌شوند. در سبد تولید واحدهای پالایشی ایران، چیزی در حدود ۸۰ درصد محصولات مربوط به همین فرآورده‌‌‌های اصلی هستند. هر پالایشگاهی که بتواند سهم نفت کوره را پایین آورده و درصد تولید محصولاتی نظیر بنزین و گاز مایع و نفت سفید را بالا ببرد عملکرد بهتر و حاشیه سودی مطلوب‌‌‌تر داشته است.
عوامل اثرگذار و بااهمیت در صنعت پالایشی
در صنعت پالایشی نیز عوامل مختلف و متعددی بر روی روند و عملکرد شرکت‌‌‌ها اثرگذار هستند. عواملی نظیر نرخ ارز، بهای نفت، نرخ فروش فرآورده‌‌‌ها، ظرفیت پالایشگاهها و کرک اسپرد از عوامل مهم و بااهمیت هستند که در ادامه در خصوص هر یک از آن‌‌‌ها توضیحاتی را ارائه می‌‌‌دهیم.
نرخ دلار و صنعت پالایشی
نرخ ارز در این دسته از صنایع کشور نیز از طریق نرخ ارز سنا و بخش حواله‌‌‌های ارزی به دست می‌‌‌آید. بنابراین هرقدر نرخ ارز افزایش پیدا کند سود ناخالص عملیاتی نیز به همان مقدار افزایش پیدا می‌‌‌کند و اثر مثبتی بر روی نسبت حاشیه سود این شرکت‌‌‌ها خواهد داشت.
نفت در صنعت پالایشی
شرکت پالایش و پخش فرآورده‌‌‌های نفتی اقدام به توزیع نفت و میعانات گازی بین مصرف‌کنندگان پالایشگاهی کرده و نرخ مربوط به آن نیز بر اساس میانگینی از نرخ نفت ایران تعیین شده و مبنای هزینه‌‌‌ها قرار می‌‌‌گیرد. بنابراین در خصوص صنعت پالایشی بهای نفت نیز اهمیت بالایی پیدا می‌‌‌کند. غالباً پالایش میعانات گازی حاشیه سود بهتر و بیشتری دارد چراکه در صورت واردکردن میعانات گازی به برج تقطیر، محصولات بالایی برج تقطیر (از گازوئیل به بالا) تولید می‌‌‌شوند که حاشیه سود بالاتری دارند.
فرآورده‌‌‌های نفتی
شرکت پالایش و پخش فرآورده‌‌‌های نفتی پنج فرآورده‌‌‌ی اصلی شرکت‌‌‌های پالایشی را دریافت و عرضه می‌‌‌کند. شرکت‌‌‌های پالایشی امکان فروش و عرضه‌‌‌ی مستقیم محصولات اصلی را ندارند، اما در خصوص محصولات فرعی می‌‌‌توانند در بورس کالا یا بورس انرژی به عرضه‌‌‌ی محصولات خود بپردازند. قیمت‌‌‌گذاری هر دو نوع فرآورده‌‌‌ها بر اساس نرخ ارز نیمایی است اما میزان تولید و نرخ فروش در محصولات اصلی بیشتر توسط شرکت پالایش و پخش فرآورده‌‌‌های نفتی تعیین می‌‌‌شود.
نرخ خرید و فروش
درگذشته مبنای قیمت‌‌‌گذاری مواد اولیه و فرآورده‌‌‌های نفتی در شرکت‌‌‌های پالایشی ایران، بر اساس نشریه‌‌‌ی پلتس صورت می‌‌‌گرفت اما امروزه بر اساس قیمت‌‌‌های واقعی نفت ایران و نرخ واقعی صادرات محصولات ایرانی است. لازم به ذکر است که فرمول فعلی منفعت بیشتری را برای شرکت‌‌‌ها به همراه داشته است چراکه به دلیل شرایط تحریمی در اقتصاد ایران، بهای نفت ایران برای فروش و صادرات راحت‌‌‌تر کاهشی را تجربه کرده است. این در حالی است که در خصوص فرآورده‌‌‌ها تحریم‌‌‌ها کمتر بوده و تفاوت قیمتی چندانی با قیمت‌‌‌های جهانی وجود ندارد. بنابراین شرکت‌‌‌های پالایشی ماده‌‌‌ی اولیه‌‌‌ی خود را ارزان‌‌‌تر خریداری کرده اما نرخ‌‌‌های فروششان نزدیک به نرخ‌‌‌های جهانی است.
ذکر این نکته نیز خالی‌ازلطف نیست که تغییرات قیمت بنزین و فرآورده‌‌‌های عرضه شده به مردم توسط دولت، تأثیری بر فعالیت و روند سودسازی شرکت‌‌‌های پالایشی نداشته و آن دسته از تغییرات، تغییراتی هستند که بر میزان یارانه‌‌‌ی اعطایی دولت به مصرف‌کننده اعمال می‌‌‌شوند و نرخ فروش پالایشگاهها بر اساس همان نرخ‌‌‌های صادراتی است.
مطابق توضیحات ارائه شده به دلیل فروش محصولات اصلی توسط شرکت پالایش و پخش فرآورده‌‌‌های نفتی، گزارش‌‌‌های ماهانه‌‌‌ی شرکت‌‌‌های پالایشی نرخ فروش نداشته و در زمان ارائه‌‌‌ی صورت‌‌‌های مالی، گزارش‌‌‌های مربوطه از شرکت پالایش و پخش دریافت می‌‌‌شود.
ظرفیت پالایش
ظرفیت پالایشگاهها را با معیار میزان‌پذیرش روزانه‌‌‌ی خوراک مصرفی میسنجند. زمانی که گفته می‌‌‌شود پالایشگاهی ۴۰۰ هزار بشکه‌‌‌ای است به معنای آن است که روزانه معادل ۴۰۰ هزار بشکه نفت خام را پالایش می‌‌‌کند. در خصوص ظرفیت پالایش در پالایشگاههای مختلف در طول یک سال مالی توجه به این نکته که پالایشگاهها غالباً ۳۰ روز در سال را مشغول تعمیرات اساسی یا اورهال هستند نیز الزامی است.
کرک اسپرد اصطلاحی در صنعت پالایشی
کرک اسپرد به اختلاف قیمتی بین یک بشکه نفت و یک بشکه فرآورده گفته می‌‌‌شود. به‌نوعی می‌‌‌توان گفت کرک اسپرد معادل همان حاشیه سود در صنعت پالایشی است. غالباً بازار سهام با دیدی مثبت نسبت به افزایش قیمت نفت برای شرکت‌‌‌های پالایشی نگاه می‌‌‌کند اما واقعیت آن است که در دوره‌‌‌ای که قیمت نفت افزایشی را تجربه می‌‌‌کند ممکن است فرآورده‌‌‌ها نیز تغییراتی بیشتر یا کمتر را تجربه کنند و به‌طورکلی نتوان گفت که افزایش قیمت نفت منجر به تعدیلی مثبت یا منفی برای صنعت پالایشی خواهد شد.
برای درک بهتر مفهوم کرک اسپرد می‌‌‌توانید مثال فرضی زیر را در نظر بگیرید.
ذکر این نکته نیز خالی‌ازلطف نیست که عدد به‌دست‌آمده به‌عنوان کرک اسپرد به‌خودی‌خود ممکن است از اهمیت بالایی برخوردار نباشد و نکته‌‌‌ی بااهمیت تغییرات آن در طول زمان‌‌‌های مختلف است.
در خصوص قیمت خوراک مصرفی در پالایشگاههای ایرانی می‌‌‌بایست قیمت نفت ایران را برای آنان با ۵ درصد تخفیف لحاظ کرد. البته چنین تخفیفی در خصوص فرآورده‌‌‌ها وجود ندارد. ازاین‌جهت بالارفتن قیمت نفت به شکل درصدی به نفع پالایشگاهها در ایران بوده چرا که سعی می‌‌‌شود تا حاشیه سود نیز به شکل درصدی حفظ شود و با این شرایط مقدار سود پالایشگاهها افزایش پیدا خواهد کرد اما لزوماً افزایش قیمت نفت به سود پالایشگاهها نیست.
از دیدگاه فصلی بودن یا نبودن برخی از فعالیت‌‌‌های پالایشگاهها نیز می‌‌‌توان به این مورد اشاره کرد که به دلیل آنکه تقاضای بنزین یک تقاضای واسطه‌‌‌ای برای سفر تلقی می‌‌‌شود، اساساً در فصولی از سال که میزان سفرها افزایش پیدا می‌‌‌کند، کرک اسپرد بنزین نیز بهبود پیدا می‌‌‌کند.
سخن پایانی
در این مقاله به انواع نفت خام و دسته‌‌‌بندی‌‌‌های آن باتوجه‌به معیارهای مختلف پرداختیم و در ادامه‌‌‌ی آن به ارائه‌‌‌ی توضیحات مختصری در خصوص فرایندهای پالایش و انواع آن پرداختیم. در پایان بازهم به این نکته اشاره می‌‌‌کنیم که تولید محصولاتی باارزش افزوده‌‌‌ی منفی در صنعت پالایشی و خصوصاً در پالایشگاه‌‌‌هایی که نفت خام را پالایش می‌‌‌کنند اجتناب‌ناپذیر است. هرقدر پالایشگاهها تلاش کنند تا درصد تولید محصولات بالایی در برج تقطیر را از کل تولید افزایش دهند، حاشیه سود بهتری را خواهند داشت. بنابراین پالایشگاه-هایی که از میعانات گازی استفاده می‌‌‌کنند از حاشیه سود بالاتری به علت تولید محصولات باارزش افزوده‌‌‌ی بیشتر برخوردار هستند.
انتهای پیام/.
یکسان‌سازی واحدها در صنعت پالایشی
پیش از آغاز توضیحاتی در خصوص فرایندها و روش تحلیل در صنعت پالایشی لازم است تا به یک نکته‌‌‌ی مهم اشاره کنیم. در تحلیل صنعت پالایشی محصولات و فرآورده‌‌‌های نفتی را بشکه میسنجند. هر بشکه نفت خام برابر ۱۵۹ لیتر نفت بوده و در برخی از تحلیل‌‌‌ها ممکن است نفت و فرآورده بر حسب تن سنجیده شود که باید با استفاده از مفهوم چگالی آن را به لیتر تبدیل کرد تا واحد معیار و سنجش یکپارچه باشد.
شناخت مشخصه‌‌‌های نفت خام و انواع آن در صنعت پالایشی
نفت خام انواع مختلفی دارد که بیش از ۷۰ نوع آن در مقیاس تجاری تولید شده و معامله می‌‌‌شوند. شاید بتوان گفت که هیچ دو نفت خامی وجود ندارد که ویژگیهای آن‌‌‌ها کاملاً مشابه همدیگر باشد. اما می‌‌‌توان بر اساس برخی از ویژگیهای مشترک دسته‌‌‌بندی‌‌‌هایی را در خصوص انواع نفت خام ارائه کرد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
نفت خام سبک و سنگین در صنعت پالایشی
نفت خام سبک و نفت خام سنگین از اصطلاحاتی است که در صنعت پالایشی و اخبار قیمت‌‌‌های مربوط به آن بسیار شنیده می‌‌‌شود. برای تعیین میزان سبک و یا سنگینی نفت خام از شاخص API استفاده می‌‌‌شود که از فرمولی خاص برخوردار است. اگر عدد شاخص API بالاتر از ۳۰ باشد به معنای نفت خام سبک است. بین ۲۰ تا ۳۰ متوسط و اگر پایین‌‌‌تر از ۲۰ باشد نفت خام سنگین است. به طور مثال میزان این شاخص برای نفت برنت بالاتر از ۳۰ بوده و سبب می‌‌‌شود این نفت، نفتی سبک تلقی شود.
نفت خام ترش‌وشیرین در صنعت پالایشی
نفت خام علاوه بر ترکیبات هیدروکربنی برخی از عناصر دیگر را داراست که تعدادی از آن‌‌‌ها بسیار بااهمیت بوده و حتی بر قیمت نفت نیز تأثیرگذار خواهند بود. از جمله‌‌‌ی این عناصر می‌‌‌توان به گوگرد اشاره کرد که سنجش ترش یا شیرین بودن نفت خام به واسطه‌‌‌ی میزان گوگرد موجود در آن است. اگر میان گوگرد در نفت خام کمتر از ۰٫۵ درصد باشد، نفت خام شیرین و اگر بیشتر از ۰٫۵ درصد باشد نفت خام ترش تلقی می‌‌‌شود. میزان گوگرد موجود در نفت خام به طور معمولی چیزی میان ۰٫۱ تا ۳ درصد است. غالباً بیشتر نفت‌‌‌های شیرین سبک و بیشتر نفت‌‌‌های ترش سنگین هستند.
نفت خام و انواع گرانروی آن در صنعت پالایشی
نفت خام سبک
این دسته از نفت خام در دمای اتاق قابلیت جاری شدن دارد. این نوع از نفت خام ترکیباتی با تعداد کربن پایین را شامل می‌‌‌شود. این نوع از نفت خام به لحاظ قیمتی از ارزش بالاتری برخوردار بوده چراکه میزان بیشتری از موادی نظیر بنزین و گازوئیل که ارزش بالایی دارند از آن قابل استحصال است.
نفت خام سنگین
نفت خام سنگین، نفت خامی است که از غلظت بالاتری برخوردار بوده و استخراج آن نیز دشوارتر است. این نوع از نفت خام از ترکیباتی با تعداد کربن‌‌‌های بیشتر تشکیل شده و چگالی آن نیز بالاتر است. از لحاظ قیمتی نیز، قیمت این نوع از نفت خام نسبت به نفت خام سبک ارزان‌‌‌تر است.
نفت خام فوق سنگین
این نوع از نفت خام از غلظت بسیار بالایی برخوردار است و استخراج آن هزینه‌‌‌های بسیار بالایی را به همراه دارد. نفت شیل جز این دسته از نفت خام محسوب شده که به دلیل هزینه‌‌‌های بالای استخراج آن، در شرایطی تولید آن دارای صرفه‌‌‌ی اقتصادی است که قیمت نفت خام شرایط صعودی را تجربه کرده باشد و بالا باشد.
نفت خام برنت در صنعت پالایشی
یکی از اصطلاحات مهم در صنعت پالایشی نفت خام برنت است و قیمت این محصول نیز برای تحلیلگران از اهمیت بالایی برخوردار است. از ویژگیهای مهم نفت برنت می‌‌‌توان به عدد شاخص API آن اشاره کرد که بیش از ۳۸ بوده و همچنین میزان گوگرد موجود در آن نیز ۰٫۴۱ است و جز دسته‌‌‌ی نفت خام‌‌‌های سبک و شیرین قرار می‌‌‌گیرد.
فرایندهای پالایش نفت در صنعت پالایشی
همان‌طور که می‌دانیم نفت خام ترکیبی از هیدروکربن‌‌‌های مختلف است که آن‌‌‌ها در برخی از خواص نظیر نقطه‌‌‌ی جوش دارای تفاوت‌‌‌هایی با یکدیگر هستند. این امر سبب می‌‌‌شود تا در فرایند تقطیر در هر دمایی موادی خارج شود که دارای برخی از خواص خاص خود است که در بازارها تقاضایی برای آن وجود دارد. در خصوص مواد مختلف خروجی از برج تقطیر و فرایندهای پالایش در ادامه توضیحات بیشتری را ارائه خواهیم داد.
فرایندهای پالایش
به‌طورکلی می‌‌‌توان فرایندهای پالایش را به سه بخش تفکیک، تبدیل و تصفیه تقسیمبندی کرد. بخش تفکیک یا separaton شامل مراحل تقطیر و استخراج با حلال است. در بخش تفکیک یا conversion مواردی نظیر کراکینگ، ریفورمینگ، ایزومریزاسیون، پلیمریزاسیون و آلکیلاسیون وجود دارد. در پایان و در بخش تصفیه نیز مواردی نظیر گوگردزدایی، حذف هیدروکربن‌‌‌های سنگین و حذف ترکیبات ناخالصی صورت می-گیرد.
زمانی که یک بشکه نفت خام جهت تقطیر وارد پالایشگاه و برج تقطیر می‌‌‌شود، بر اساس چگالی‌‌‌های مختلف و دماهای مختلف مجموعه‌‌‌ای از فرآورده‌‌‌ها را به ارمغان می‌‌‌آورد. بنابراین می‌‌‌توان گفت روال کاری در پالایشگاهها به شکلی نیست که یک بشکه نفت خام را صرفاً به یک محصول تبدیل کنند و در واقع یک بشکه نفت خام را به مجموعه‌‌‌ای از فرآورده‌‌‌های مختلف تبدیل خواهند کرد. این فرآورده‌‌‌ها شامل موارد مختلفی نظیر قیر، نفت سفید، بنزین، بوتان و … هستند.
تقسیمبندی انواع پالایشگاهها در صنعت پالایشی
پالایشگاههای صنعت پتروشیمی را می‌‌‌توان به سه دسته‌‌‌ی اصلی تقسیمبندی کرد. این دسته‌‌‌ها شامل پالایشگاههای ساده، متوسط و پیچیده هستند.
پالایشگاههای ساده همانند پالایشگاههای ایران، از جمله واحدهایی هستند که درصد قابل‌توجهی از محصولاتشان در پایین برج تقطیر قرار می‌‌‌گیرد و در واقع سنگین‌‌‌تر هستند. اما پالایشگاههای پیچیده این توانایی را دارند که درصد بیشتری از نفت خام را به محصولات سبک‌‌‌تر و بالایی در برج تقطیر تبدیل کنند. محصولات سبک‌‌‌تر و بالایی در برج تقطیر از ارزش‌افزوده‌ی بالاتری برخوردار بوده و طبیعتاً حاشیه سود بالاتری نیز دارند. این در حالی است که برخی از محصولات و فرآورده‌‌‌های پایین برج تقطیر نظیر قیر و امثال آن ارزش‌افزوده‌ی منفی داشته و از حاشیه سود مطلوبی برخوردار نیست. دراین‌بین علت این که برخی پالایشگاههای ایرانی به تولید محصولات پایینی برج تقطیر می‌‌‌پردازند آن است که تکنولوژی آن‌‌‌ها به‌گونه‌ای نیست که بتوانند درصد تولید این محصولات را کاهش داده و به سراغ تولید محصولات باارزش افزوده‌‌‌ی بالاتر و محصولات بالایی برج تقطیر بروند.
بنا بر توضیحات ارائه شده، سبد و ترکیب محصولات تولید شده در یک پالایشگاه سبب می‌‌‌شود تا یک پالایشگاه توانایی مصرف هر نوع نفتی را به واسطه‌‌‌ی تکنولوژی که در اختیار دارد نداشته باشد و فقط از نوع خاصی از نفت استفاده کند. این مسئله ارتباط مستقیمی با حاشیه سود واحدهای تولیدی نیز دارد.
برش نفتی در صنعت پالایشی
برش نفتی به مجموعه‌‌‌ای از چند هیدروکربن با نقطه‌‌‌ی جوش بسیار نزدیک به هم که در برج تقطیر پالایشگاه-ها به شکل جز به جز جدا می‌‌‌شوند، گفته می‌‌‌شود. همچنین برش نفت خام به سه دسته‌‌‌ی کلی برش نفتی گازی، برش نفتی جامد و برش نفتی مایع تقسیمبندی می‌‌‌شود.
برش‌‌‌های نفتی گازی
این برش نفتی شامل هیدروکربن‌‌‌های سبک ۱ تا ۴ کربنی است که نقطه‌‌‌ی جوش پایینی داشته و زودتر جدا می‌‌‌شوند. گازهایی نظیر متان، اتان، پروپان و بوتان جز برش نفتی گازی هستند.
برش‌‌‌های نفتی مایع
در این برش هیدروکربن‌‌‌های ۵ تا ۲۰ کربنی وجود دارند. نقطه‌‌‌ی جوش ترکیبات این برش نفتی از برش نفتی گازی بالاتر بوده و طبیعتاً نیروی ربایش بین مولکولی آن‌‌‌ها نیز قوی‌‌‌تر است. برش نفتی مایع به‌خودی‌خود به سه دسته‌‌‌ی برش سبک، برش میانی و برش سنگین تقسیم می‌‌‌شوند. برش سبک شامل بنزین و نفت سفید بوده که در آن‌‌‌ها هیدروکربن‌‌‌های ۵ تا ۱۶ کربنی جدا می‌‌‌شوند. در برش میانی محصولاتی نظیر گازوئیل با ۱۵ تا ۱۸ کربن جدا می‌‌‌شوند و در برش سنگین نیز، روان‌کننده‌ها مثل روغن که دارای ترکیبات هیدروکربنی با ۱۶ تا ۲۰ کربن هستند جداسازی می‌‌‌شود.
برش‌‌‌های نفتی جامد
برش نفتی جامد شامل ترکیباتی است که حاوی مولکول‌‌‌های بزرگ ۲۰ کربنی و بیشتر هستند. مواردی نظیر پارافین‌‌‌ها، موم‌‌‌ها و قیرها از مواردی هستند که در این دسته قرار می‌‌‌گیرند.
در این تقسیم‌‌‌بندی‌‌‌ها نیز محصولات سنگین‌‌‌تر مثل محصولات موجود در برش‌‌‌های نفتی جامد، ارزش‌افزوده‌ی کمتری ایجاد کرده و حاشیه سود پایین‌‌‌تری را ایجاد می‌‌‌کنند. این در حالی است که محصولات سبک‌‌‌تر ارزش‌افزوده و حاشیه سود بالاتری به همراه خواهند داشت.
نکاتی در خصوص نفت کوره در صنعت پالایشی ایران
نفت کوره با فرمول HSFO همان مازوت است که به‌عنوان سوخت کشتی‌‌‌ها و یا نیروگاه‌‌‌ها مورد استفاده قرار می‌‌‌گیرد. از سال ۲۰۲۰ مطابق قانونی که در جهان به تصویب رسید، کشتی‌‌‌ها اجازه ندارند تا از سوختی استفاده کنند که درصد گوگرد آن بیش از ۳٫۵ درصد باشد. درصورتی‌که سوخت کشتی حاوی گوگرد بالای ۳٫۵ درصد باشد به کشتی اجازه‌‌‌ی تخلیه بار داده نمی‌‌‌شود. از آن زمان به بعد کشتی‌‌‌ها مجبور به استفاده از نفت کوره با ۰٫۵ درصد گوگرد شدند.
از آنجایی‌که نفت خام موجود در ایران جز گروه نفت ترش محسوب شده و گوگرد بالایی دارد، نفت خام تولیدی پالایشگاههای ایران حاوی ۳٫۵ درصد گوگرد است که این مسئله سبب کاهش تقاضای نفت کوره‌‌‌ی ایران و کاهش قیمت آن در بازارهای جهانی می‌‌‌شود. برخی از مشتریان نفت کوره-ی ایران، پس از خرید نفت کوره آن را گوگردزدایی کرده و با خلق ارزش‌افزوده مجدداً آن را می‌‌‌فروشند، اما تکنولوژی در دسترس و حال حاضر در ایران اجازه‌‌‌ی چنین کاری را به تولیدکنندگان داخلی نمی‌‌‌دهد.
در دنیا برخی از کشتی‌‌‌ها با نصب اسکرابر نفت کوره‌‌‌ی با درصد گوگرد بالا را به‌نوعی پالایش کرده و تبدیل به نفت کوره‌‌‌ی با گوگرد پایین می‌‌‌کنند و آن را مصرف می‌‌‌کنند. این کار سبب می‌‌‌شود تا با یک‌‌‌بار سرمایه‌‌‌گذاری صرفه‌‌‌ی ناشی از مصرف نفت کوره‌‌‌ی با گوگرد بالا به واسطه‌‌‌ی قیمت پایین آن برای کشتی‌‌‌ها بالا برود.
روان‌کننده‌ها در صنعت پالایشی
روان‌کننده‌ها شامل روغن، واکس و پولیش هستند. لوپکات ماده‌‌‌ی اولیه‌‌‌ی تولیدکننده‌ی روغن است. لوپکات به‌سرعت تبدیل به روغن‌پایه می‌‌‌شود و روغن‌پایه نیز برای تولید انواع روغن‌‌‌های خودروها و دستگاه‌‌‌های مختلف مصرف‌کننده‌ی روغن کاربرد دارد. برخی از روانکارها بخشی از تولیدات روغن پایه‌‌‌ی خود را مستقیماً می‌‌‌فروشند و بخشی از آن را به سایر روغن‌‌‌ها تبدیل می‌‌‌کنند. روغن‌پایه نیز گریدهای مختلفی دارد و بر اساس کاربرد و استفاده‌‌‌ای که در نهایت از آن خواهد شد از گریدهای مختلف آن برای تولید روغن‌‌‌های متفاوت استفاده می‌‌‌شود. افزودنی‌‌‌های مختلفی که باعث تولید روغن‌‌‌های مختلف می‌‌‌شوند تأثیر مستقیم و بسزایی در نسبت حاشیه سود شرکت‌‌‌ها دارند.
گازوئیل در صنعت پالایشی
یکی دیگر از خروجی‌‌‌های برج تقطیر که در دمای ۲۷۰ درجه‌‌‌ی سلسیوس به جوش می‌‌‌رسد، گازوئیل است. به گازوئیل نفت گاز هم گفته می‌‌‌شود. درصد بالایی از محصولات پالایشگاه های ایرانی را گازوئیل به خود اختصاص داده است و سهم آن از فرآورده‌‌‌های پالایشگاهها ایران به حدود ۴۰ درصد می‌‌‌رسد. این محصول حاشیه سود نسبتاً مطلوبی را در بازارهای جهانی ایجاد می‌‌‌کند اما نسبت حاشیه سود برای این محصول در طول فصل‌‌‌های مختلف تغییراتی را تجربه می‌‌‌کند.
نفت سفید در صنعت پالایشی
نفت سفید یا سوخت جت یکی دیگر از محصولات به‌دست‌آمده از برج تقطیر است که تا قدری مشابه بنزین نیز هست. نقطه‌‌‌ی جوش این محصول در برج تقطیر در حدود ۱۷۰ درجه‌‌‌ی سلسیوس است.
تولید بنزین در صنعت پالایشی
بنزین به‌عنوان یکی از محصولات به‌دست‌آمده از برج تقطیر، از محصولاتی است که کیفیت‌‌‌های متفاوتی داشته و با شاخصه‌‌‌هایی نظیر عدد اوکتان کیفیت آن سنجیده می‌‌‌شود. این محصول با دو عنوان بنزین سنگین که در دمای ۱۲۰ درجه به جوش می‌‌‌رسد و بنزین باکیفیت و عدد اوکتان بالاتر که در دمای ۷۰ درجه به جوش می‌‌‌رسد از خروجی‌‌‌های برج تقطیر است.
گاز مایع یا LPGها در صنعت پالایشی
از بالاترین حاشیه سودها در صنعت پالایشی مربوط به LPGها یا همان گازهای مایع است. پروپان و بوتان و پنتان جز این دسته از محصولات هستند.
برخی اصطلاحات در تحلیل صنعت پالایشی
در صنعت پالایشی نیز مانند سایر صنایع با برخی از اصطلاحات سروکار داریم که داشتن اطلاعات لازم در خصوص آن‌‌‌ها الزامی است.
ضریب استحصال صنعت پالایشی
ضریب استحصال مفهومی مشابه ضریب تبدیل در صنعت پتروشیمی یا صنایع فلزی و معدنی است. در فرایند تبدیل نفت خام به فراورده‌‌‌های شیمیایی، کاهشی مقداری را تجربه خواهیم کرد. بنابراین نسبت حجم فرآورده نفتی به ماده‌‌‌ی اولیه از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود. هرقدر این ضریب مقداری نزدیک‌‌‌تر به یک داشته باشد به معنای آن است که راندمان و بازدهی پالایشگاه بیشتر است. ازآنجایی‌که حاشیه سود در پالایشگاهها مقدار کمی است، ضریب استحصال از اهمیت بالایی برخوردار است.
کاتالیست‌‌‌ها در صنعت پالایشی
کاتالیزورها در صنعت پالایشی و در تمامی صنایعی که وجود داشته باشند در امر سرعت دهی به واکنش‌‌‌ها کمک‌‌‌کننده خواهند بود. این کاتالیست‌‌‌ها بر کیفیت فراورده‌‌‌ی خروجی از پالایشگاه نیز اثرگذار بوده و می‌‌‌توان گفت بخشی از تکنولوژی پالایشگاهها وابسته به همین کاتالیزورهای مصرفی آن‌‌‌ها است.
فرآورده‌‌‌های اصلی در صنعت پالایشی
مهم‌‌‌ترین و نام آشناترین فراورده‌‌‌ی صنعت پالایشی، بنزین است. این فرآورده‌‌‌ی نفتی محتوی هیدروکربن‌‌‌های ۵ تا ۱۲ کربنی است. بنزین طبیعی حدود ۱۵ درصد از نفت خام را تشکیل می‌‌‌دهد. از شاخص‌‌‌های معیار سنجش کیفیت آن نیز می‌‌‌توان به عدد اوکتان آن اشاره کرد. Mtbe نیز بر روی درجه‌‌‌ی آرام سوزی و کیفیت بنزین‌‌‌ها اثرگذار خواهد بود. به‌عنوان فراورده‌‌‌های اصلی در این صنعت می‌‌‌توان به نفت کوره یا مازوت، گازوئیل، نفت سفید و گاز مایع نیز اشاره کرد. به‌غیراز موارد اشاره شده، سایر محصولات، فرآورده‌‌‌های فرعی صنعت پالایشی تلقی می‌‌‌شوند. در سبد تولید واحدهای پالایشی ایران، چیزی در حدود ۸۰ درصد محصولات مربوط به همین فرآورده‌‌‌های اصلی هستند. هر پالایشگاهی که بتواند سهم نفت کوره را پایین آورده و درصد تولید محصولاتی نظیر بنزین و گاز مایع و نفت سفید را بالا ببرد عملکرد بهتر و حاشیه سودی مطلوب‌‌‌تر داشته است.
عوامل اثرگذار و بااهمیت در صنعت پالایشی
در صنعت پالایشی نیز عوامل مختلف و متعددی بر روی روند و عملکرد شرکت‌‌‌ها اثرگذار هستند. عواملی نظیر نرخ ارز، بهای نفت، نرخ فروش فرآورده‌‌‌ها، ظرفیت پالایشگاهها و کرک اسپرد از عوامل مهم و بااهمیت هستند که در ادامه در خصوص هر یک از آن‌‌‌ها توضیحاتی را ارائه می‌‌‌دهیم.
نرخ دلار و صنعت پالایشی
نرخ ارز در این دسته از صنایع کشور نیز از طریق نرخ ارز سنا و بخش حواله‌‌‌های ارزی به دست می‌‌‌آید. بنابراین هرقدر نرخ ارز افزایش پیدا کند سود ناخالص عملیاتی نیز به همان مقدار افزایش پیدا می‌‌‌کند و اثر مثبتی بر روی نسبت حاشیه سود این شرکت‌‌‌ها خواهد داشت.
نفت در صنعت پالایشی
شرکت پالایش و پخش فرآورده‌‌‌های نفتی اقدام به توزیع نفت و میعانات گازی بین مصرف‌کنندگان پالایشگاهی کرده و نرخ مربوط به آن نیز بر اساس میانگینی از نرخ نفت ایران تعیین شده و مبنای هزینه‌‌‌ها قرار می‌‌‌گیرد. بنابراین در خصوص صنعت پالایشی بهای نفت نیز اهمیت بالایی پیدا می‌‌‌کند. غالباً پالایش میعانات گازی حاشیه سود بهتر و بیشتری دارد چراکه در صورت واردکردن میعانات گازی به برج تقطیر، محصولات بالایی برج تقطیر (از گازوئیل به بالا) تولید می‌‌‌شوند که حاشیه سود بالاتری دارند.
فرآورده‌‌‌های نفتی
شرکت پالایش و پخش فرآورده‌‌‌های نفتی پنج فرآورده‌‌‌ی اصلی شرکت‌‌‌های پالایشی را دریافت و عرضه می‌‌‌کند. شرکت‌‌‌های پالایشی امکان فروش و عرضه‌‌‌ی مستقیم محصولات اصلی را ندارند، اما در خصوص محصولات فرعی می‌‌‌توانند در بورس کالا یا بورس انرژی به عرضه‌‌‌ی محصولات خود بپردازند. قیمت‌‌‌گذاری هر دو نوع فرآورده‌‌‌ها بر اساس نرخ ارز نیمایی است اما میزان تولید و نرخ فروش در محصولات اصلی بیشتر توسط شرکت پالایش و پخش فرآورده‌‌‌های نفتی تعیین می‌‌‌شود.
نرخ خرید و فروش
درگذشته مبنای قیمت‌‌‌گذاری مواد اولیه و فرآورده‌‌‌های نفتی در شرکت‌‌‌های پالایشی ایران، بر اساس نشریه‌‌‌ی پلتس صورت می‌‌‌گرفت اما امروزه بر اساس قیمت‌‌‌های واقعی نفت ایران و نرخ واقعی صادرات محصولات ایرانی است. لازم به ذکر است که فرمول فعلی منفعت بیشتری را برای شرکت‌‌‌ها به همراه داشته است چراکه به دلیل شرایط تحریمی در اقتصاد ایران، بهای نفت ایران برای فروش و صادرات راحت‌‌‌تر کاهشی را تجربه کرده است. این در حالی است که در خصوص فرآورده‌‌‌ها تحریم‌‌‌ها کمتر بوده و تفاوت قیمتی چندانی با قیمت‌‌‌های جهانی وجود ندارد. بنابراین شرکت‌‌‌های پالایشی ماده‌‌‌ی اولیه‌‌‌ی خود را ارزان‌‌‌تر خریداری کرده اما نرخ‌‌‌های فروششان نزدیک به نرخ‌‌‌های جهانی است.
ذکر این نکته نیز خالی‌ازلطف نیست که تغییرات قیمت بنزین و فرآورده‌‌‌های عرضه شده به مردم توسط دولت، تأثیری بر فعالیت و روند سودسازی شرکت‌‌‌های پالایشی نداشته و آن دسته از تغییرات، تغییراتی هستند که بر میزان یارانه‌‌‌ی اعطایی دولت به مصرف‌کننده اعمال می‌‌‌شوند و نرخ فروش پالایشگاهها بر اساس همان نرخ‌‌‌های صادراتی است.
مطابق توضیحات ارائه شده به دلیل فروش محصولات اصلی توسط شرکت پالایش و پخش فرآورده‌‌‌های نفتی، گزارش‌‌‌های ماهانه‌‌‌ی شرکت‌‌‌های پالایشی نرخ فروش نداشته و در زمان ارائه‌‌‌ی صورت‌‌‌های مالی، گزارش‌‌‌های مربوطه از شرکت پالایش و پخش دریافت می‌‌‌شود.
ظرفیت پالایش
ظرفیت پالایشگاهها را با معیار میزان‌پذیرش روزانه‌‌‌ی خوراک مصرفی میسنجند. زمانی که گفته می‌‌‌شود پالایشگاهی ۴۰۰ هزار بشکه‌‌‌ای است به معنای آن است که روزانه معادل ۴۰۰ هزار بشکه نفت خام را پالایش می‌‌‌کند. در خصوص ظرفیت پالایش در پالایشگاههای مختلف در طول یک سال مالی توجه به این نکته که پالایشگاهها غالباً ۳۰ روز در سال را مشغول تعمیرات اساسی یا اورهال هستند نیز الزامی است.
کرک اسپرد اصطلاحی در صنعت پالایشی
کرک اسپرد به اختلاف قیمتی بین یک بشکه نفت و یک بشکه فرآورده گفته می‌‌‌شود. به‌نوعی می‌‌‌توان گفت کرک اسپرد معادل همان حاشیه سود در صنعت پالایشی است. غالباً بازار سهام با دیدی مثبت نسبت به افزایش قیمت نفت برای شرکت‌‌‌های پالایشی نگاه می‌‌‌کند اما واقعیت آن است که در دوره‌‌‌ای که قیمت نفت افزایشی را تجربه می‌‌‌کند ممکن است فرآورده‌‌‌ها نیز تغییراتی بیشتر یا کمتر را تجربه کنند و به‌طورکلی نتوان گفت که افزایش قیمت نفت منجر به تعدیلی مثبت یا منفی برای صنعت پالایشی خواهد شد.
برای درک بهتر مفهوم کرک اسپرد می‌‌‌توانید مثال فرضی زیر را در نظر بگیرید.
ذکر این نکته نیز خالی‌ازلطف نیست که عدد به‌دست‌آمده به‌عنوان کرک اسپرد به‌خودی‌خود ممکن است از اهمیت بالایی برخوردار نباشد و نکته‌‌‌ی بااهمیت تغییرات آن در طول زمان‌‌‌های مختلف است.
در خصوص قیمت خوراک مصرفی در پالایشگاههای ایرانی می‌‌‌بایست قیمت نفت ایران را برای آنان با ۵ درصد تخفیف لحاظ کرد. البته چنین تخفیفی در خصوص فرآورده‌‌‌ها وجود ندارد. ازاین‌جهت بالارفتن قیمت نفت به شکل درصدی به نفع پالایشگاهها در ایران بوده چرا که سعی می‌‌‌شود تا حاشیه سود نیز به شکل درصدی حفظ شود و با این شرایط مقدار سود پالایشگاهها افزایش پیدا خواهد کرد اما لزوماً افزایش قیمت نفت به سود پالایشگاهها نیست.
از دیدگاه فصلی بودن یا نبودن برخی از فعالیت‌‌‌های پالایشگاهها نیز می‌‌‌توان به این مورد اشاره کرد که به دلیل آنکه تقاضای بنزین یک تقاضای واسطه‌‌‌ای برای سفر تلقی می‌‌‌شود، اساساً در فصولی از سال که میزان سفرها افزایش پیدا می‌‌‌کند، کرک اسپرد بنزین نیز بهبود پیدا می‌‌‌کند.
سخن پایانی
در این مقاله به انواع نفت خام و دسته‌‌‌بندی‌‌‌های آن باتوجه‌به معیارهای مختلف پرداختیم و در ادامه‌‌‌ی آن به ارائه‌‌‌ی توضیحات مختصری در خصوص فرایندهای پالایش و انواع آن پرداختیم. در پایان بازهم به این نکته اشاره می‌‌‌کنیم که تولید محصولاتی باارزش افزوده‌‌‌ی منفی در صنعت پالایشی و خصوصاً در پالایشگاه‌‌‌هایی که نفت خام را پالایش می‌‌‌کنند اجتناب‌ناپذیر است. هرقدر پالایشگاهها تلاش کنند تا درصد تولید محصولات بالایی در برج تقطیر را از کل تولید افزایش دهند، حاشیه سود بهتری را خواهند داشت. بنابراین پالایشگاه-هایی که از میعانات گازی استفاده می‌‌‌کنند از حاشیه سود بالاتری به علت تولید محصولات باارزش افزوده‌‌‌ی بیشتر برخوردار هستند.
انتهای پیام/.
https://naftara.ir/vdca6wn6.49nei15kk4.html
پربيننده ترين خبرها