چالش حضور مدیران "درگوشی" در صنعت نفت و گاز ایران

به گزارش اختصاصی نفت آرا،مدیریت غیرشفاف و پشت‌پرده در صنعت نفت و گاز ایران یکی از مهم‌ترین موانع توسعه پایدار، جذب سرمایه‌گذاری و بهره‌وری در این حوزه است. این پدیده که با عنوان “مدیران درگوشی” شناخته می‌شود، شامل تصمیم‌گیری‌های غیررسمی، نفوذ افراد ذی‌نفع، نبود شفافیت و اولویت‌دهی به منافع شخصی یا جناحی به‌جای منافع ملی است. این چالش‌ها تأثیرات گسترده‌ای بر عملکرد صنعت نفت و گاز ایران داشته‌اند که در ادامه بررسی می‌کنیم.
۱. انتصابات غیرشفاف و باندبازی مدیریتی
یکی از مشکلات اساسی در صنعت نفت و گاز ایران، انتصاب مدیران بر اساس روابط سیاسی و شخصی به‌جای تخصص و تجربه است. این روند منجر به:
• مدیریت ناکارآمد پروژه‌های کلان و تأخیرهای طولانی‌مدت
• ضعف در مذاکرات بین‌المللی و عدم تأمین منافع کشور در قراردادهای نفتی
• افزایش ریسک‌های عملیاتی در میادین نفتی و گازی به دلیل ضعف نظارت و تصمیم‌گیری غیرکارشناسی
نمونه: در برخی دوره‌ها، افراد بدون تجربه در صنعت نفت، تنها به دلیل وابستگی‌های جناحی، در پست‌های کلیدی وزارت نفت و شرکت‌های تابعه منصوب شده‌اند که نتیجه آن، کاهش بهره‌وری و گسترش فساد بوده است.
۲. رانت‌خواری و فساد در قراردادهای نفتی
یکی دیگر از تأثیرات مدیران درگوشی، واگذاری پروژه‌ها و قراردادهای کلان به شرکت‌های خاص بدون رقابت سالم است. این مسئله باعث می‌شود:
• هزینه‌های پروژه‌ها افزایش یابد و سود اصلی به واسطه‌ها برسد.
• کیفیت پروژه‌ها کاهش پیدا کند، زیرا شرکت‌های ناکارآمد با روابط پشت‌پرده قرارداد می‌گیرند.
• فرصت‌های سرمایه‌گذاری برای شرکت‌های توانمند داخلی و خارجی از بین برود.
نمونه: در سال‌های اخیر، برخی قراردادهای توسعه میادین نفتی بدون طی کردن مراحل مناقصه و شفافیت لازم به پیمانکاران خاص داده شده است که در نهایت، پروژه‌ها یا به سرانجام نرسیده‌اند یا با هزینه‌های چندبرابری اجرا شده‌اند.
۳. تأخیر در توسعه میادین مشترک نفت و گاز
یکی از پیامدهای مدیریت غیرشفاف، عدم برنامه‌ریزی دقیق و تأخیر در بهره‌برداری از میادین مشترک است. این مسئله باعث می‌شود:
• کشورهای همسایه مانند قطر، امارات و عربستان سهم بیشتری از میادین مشترک ببرند.
• فرصت‌های اقتصادی برای کشور از بین برود و درآمدهای نفتی کاهش یابد.
• نیاز به واردات انرژی افزایش پیدا کند، در حالی که ایران دارای منابع عظیم نفت و گاز است.
نمونه: میدان گازی پارس جنوبی بین ایران و قطر مشترک است، اما به دلیل ضعف مدیریتی، قطر توانسته بهره‌برداری بیشتری از این میدان داشته باشد.
۴. بحران در فروش نفت و فساد در دور زدن تحریم‌ها
تحریم‌های بین‌المللی، فضای غیرشفاف را برای سوءاستفاده برخی افراد در صنعت نفت و گاز فراهم کرده است. مهم‌ترین مشکلات در این زمینه عبارتند از:
• واسطه‌گری‌های پرریسک و حضور دلالان در فروش نفت
• فساد در انتقال درآمدهای نفتی و عدم بازگشت منابع مالی به کشور
• افزایش هزینه‌های صادرات به دلیل استفاده از مسیرهای غیررسمی و پرریسک
نمونه: در برخی موارد، محموله‌های نفتی با واسطه‌گری افراد ناشناخته و شرکت‌های کاغذی فروخته شده که نه‌تنها درآمدی برای کشور نداشته، بلکه باعث از دست رفتن منابع ملی شده است.
۵. عدم توسعه زیرساخت‌های پالایشی و پتروشیمی
یکی دیگر از پیامدهای مدیران درگوشی، عدم سرمایه‌گذاری کافی در صنایع پایین‌دستی مانند پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها است. این مشکل باعث می‌شود:
• ایران به جای صادرات فرآورده‌های نفتی با ارزش افزوده بالا، همچنان خام‌فروشی کند.
• وابستگی کشور به واردات بنزین و سایر فرآورده‌ها ادامه یابد.
• فرصت اشتغال‌زایی در بخش‌های پایین‌دستی از بین برود.
نمونه: اگرچه ایران دارای منابع عظیم نفت و گاز است، اما در برخی دوره‌ها، واردکننده بنزین بوده که ناشی از نبود برنامه‌ریزی برای توسعه ظرفیت پالایشی است.
۶. تأثیرات زیست‌محیطی و اجتماعی
مدیران درگوشی معمولاً بدون در نظر گرفتن ابعاد زیست‌محیطی و اجتماعی تصمیم‌گیری می‌کنند. این مسئله باعث شده:
• بسیاری از پروژه‌های نفت و گاز بدون مطالعات زیست‌محیطی اجرا شوند که به آلودگی گسترده هوا و آب منجر شده است.
• اعتراضات اجتماعی در مناطق نفت‌خیز به دلیل عدم رسیدگی به مشکلات زیست‌محیطی و توسعه‌نیافتگی افزایش یابد.
• عدم توجه به مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌های نفتی باعث نارضایتی در مناطق بومی شود.
نمونه: در برخی مناطق مانند عسلویه و خوزستان، آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از صنایع نفت و گاز سلامت مردم را تهدید کرده، اما برنامه‌ای جدی برای کاهش آلاینده‌ها اجرا نشده است.
7. بی‌انگیزه شدن نیروهای متخصص
با ورود مدیران درگوشی، بسیاری از نخبگان و کارشناسان صنعت نفت و گاز که سال‌ها تجربه و تخصص دارند، از پیشرفت و ارتقا در مسیر شغلی خود بازمی‌مانند. این مسئله باعث خروج نخبگان و مهاجرت متخصصان این صنعت به کشورهای دیگر می‌شود
راهکارها برای مقابله با این چالش‌ها
برای کاهش تأثیرات منفی مدیران درگوشی در صنعت نفت و گاز ایران، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
 افزایش شفافیت و پاسخگویی:
• اجرای سیستم‌های نظارتی قوی بر قراردادها و انتصابات
• انتشار اطلاعات پروژه‌ها، قراردادها و عملکرد مالی شرکت‌های نفتی
 اصلاح نظام مدیریتی و انتصاب بر اساس شایسته‌سالاری:
• انتخاب مدیران بر اساس تخصص، تجربه و عملکرد
• جلوگیری از نفوذ باندهای قدرت در انتصابات مدیریتی
 توسعه صنایع پایین‌دستی و کاهش خام‌فروشی:
• سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها
• ایجاد تسهیلات برای بخش خصوصی در توسعه زنجیره ارزش
 جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی با ایجاد فضای رقابتی سالم:
• ایجاد سازوکارهای قانونی برای افزایش شفافیت در قراردادها
• حمایت از حضور شرکت‌های خصوصی توانمند در صنعت نفت و گاز
 اصلاح سیاست‌های فروش نفت و مقابله با فساد در صادرات:
• ایجاد سامانه‌های نظارتی برای شفاف‌سازی فروش نفت
• مقابله با دلالی و واسطه‌گری‌های پرریسک در فروش نفت
 توجه به توسعه پایدار و مسئولیت‌های اجتماعی:
• اجرای استانداردهای زیست‌محیطی در پروژه‌های نفت و گاز
• تخصیص منابع برای بهبود کیفیت زندگی در مناطق نفت‌خیز
نتیجه‌گیری
مدیریت غیرشفاف و پشت‌پرده، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های صنعت نفت و گاز ایران است که باعث اتلاف منابع، افزایش فساد، کاهش بهره‌وری و از دست رفتن فرصت‌های اقتصادی شده است. اصلاح این روند، نیازمند شفافیت، نظارت قوی، شایسته‌سالاری و تغییر سیاست‌های مدیریتی است.