به گزارش اختصاصی نفت آرا،با اجرایی شدن الزامات کاهشی گوگرد سوخت کشتی‌ها توسط سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) از ژانویه ۲۰۲۰، صنعت حمل‌ونقل دریایی و بازارهای مرتبط با انرژی دستخوش تغییرات ساختاری شده‌اند. این مقررات که به منظور کاهش آلاینده‌های گوگردی و بهبود کیفیت هوا تدوین شده، بر زنجیره تأمین نفت خام، فرآورده‌های پالایشی، و تجارت فرآورده‌های میان‌تقطیر و نفت کوره تأثیرگذار بوده است.
ایران، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت کوره با گوگرد بالا (HSFO)،در مواجهه با این تحولات با چالش‌ها و فرصت‌های هم‌زمانی روبرو است که اتخاذ سیاست‌های راهبردی در این زمینه را ضروری می‌سازد.
روند تحولات مقرراتی در سوخت کشتی‌ها
در سال ۲۰۰۵، میزان مجاز گوگرد در سوخت کشتی‌ها حدود ۴.۵ درصد بود که در سال ۲۰۱۲ به ۳.۵ درصد کاهش یافت. مقررات IMO 2020 الزام کاهش این میزان به ۰.۵ درصد را اعمال کرد. این تغییر، تقاضا برای سوخت‌های کم‌گوگرد از جمله Very Low Sulfur Fuel Oil (VLSFO)، گازوئیل دریایی (MGO) و گاز طبیعی مایع (LNG) را به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش داده است.
اثرات مقررات IMO 2020 بر بازار نفت خام و فرآورده‌های پالایشی
مقررات جدید باعث تغییرات متعددی در الگوی پالایش نفت خام شده‌اند. پالایشگاه‌هایی که دارای واحدهای پیشرفته ارتقاء کیفیت (مانند هیدروکراکرها و واحدهای شیرین‌سازی) هستند، حاشیه سود بالاتری را تجربه کرده‌اند. در مقابل، پالایشگاه‌های ساده با تولید بالای HSFO، از جمله پالایشگاه‌های ایران، تحت فشار قرار گرفته‌اند.
کاهش قیمت نفت کوره پرگوگرد در بازارهای جهانی، پالایشگران را به سمت فرآوری نفت خام سبک‌تر و شیرین‌تر سوق داده است، که این امر پیامدهایی همچون تغییر در ترکیب سبد واردات و صادرات نفت خام را در پی داشته است.
وضعیت ایران در بازار نفت کوره
ایران طی سال‌های اخیر یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت کوره پرگوگرد در جهان بوده است. بر اساس داده‌های شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، طی پنج ماه نخست سال ۱۳۹۸، متوسط تولید نفت کوره کشور حدود ۶۷ میلیون لیتر در روز برآورد شده است. از این میزان، حدود ۵۲ میلیون لیتر صادر و مابقی در بخش‌های داخلی مصرف شده است.
با اعمال مقررات IMO 2020، صادرات نفت کوره ایران با افت تقاضا و کاهش قیمت مواجه شده و در نتیجه، درآمدهای ارزی کشور از این محل کاهش یافته است.
صنعت بانکرینگ: تهدیدها و فرصت‌ها
حجم فعلی صنعت بانکرینگ ایران حدود ۵ میلیون لیتر در روز است. بدون تطبیق با استانداردهای جدید، خطر حذف شدن ایران از زنجیره تأمین سوخت دریایی بسیار جدی است. در مقابل، توسعه بانکرینگ و عرضه سوخت‌های کم‌گوگرد می‌تواند ایران را به بازیگری مؤثر در بازار منطقه‌ای تبدیل کند.
ارزش بازار بانکرینگ خلیج فارس بالغ بر ۳۰ میلیارد دلار است که حدود ۹۰ درصد آن در اختیار بنادر امارات متحده عربی قرار دارد. سهم اندک ایران از این بازار نشان‌دهنده ظرفیت بالقوه‌ای است که با اجرای طرح‌های ارتقاء کیفی پالایشگاه‌ها و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های بانکرینگ قابل بهره‌برداری است.
راهکارهای پیشنهادی برای افزایش رقابت‌پذیری
• ارتقاء کیفیت پالایشگاهی: راه‌اندازی واحدهای شیرین‌سازی نفت کوره (De-Sulfurization Units) در پالایشگاه‌های موجود.
• تنوع‌بخشی به سبد محصولات صادراتی: تولید فرآورده‌های با ارزش افزوده بالاتر نظیر VLSFO و MGO.
• سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های بانکرینگ: احداث و توسعه ترمینال‌های سوخت‌رسانی مطابق با استانداردهای بین‌المللی.
• افزایش تعاملات منطقه‌ای: مشارکت در پروژه‌های مشترک بانکرینگ در بنادر استراتژیک نظیر چابهار و بندرعباس.
نتیجه‌گیری
مقررات IMO 2020 با وجود فشارهای کوتاه‌مدت بر صادرات نفت کوره ایران، فرصت‌های راهبردی برای بازسازی صنعت پالایش و توسعه بانکرینگ دریایی کشور فراهم کرده است. اتخاذ رویکردی فعالانه و آینده‌نگر، شرط اصلی بهره‌برداری از این فرصت‌ها و ارتقاء جایگاه ایران در زنجیره ارزش جهانی انرژی است.