به گزارش پایگاه خبری تحلیلی نفت آرا، پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم صادرات نفت ایران جهش قابل توجهی پیدا کرد، به گفته سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران، در حال حاضر فروش نفت ایران در دولت سیزدهم دو برابر شده است که عمده مقصد صادراتی آن نیز به کشور چین است.
اما با وقوع جنگ روسیه و اوکراین، نگرانی‌هایی ناظر به حفظ بازار صادراتی نفت ایران در چین ایجاد شده است. چندی پیش خبرگزاری رویترز با استناد به گزارش موسسه کپلر مدعی شد که صادرات نفت ایران به چین در ماه آوریل نسبت به سه ماهه نخست سال 2020 از 840 هزار بشکه به 575 هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرده است (معادل 265 هزار بشکه) و نفت روسیه با افزایش 16 درصدی جایگزین بخشی از نفت ایران در چین شده است.
در ادامه موسسه تانکر ترکرز مدعی شد که خودِ ایران، نفت روسیه را به چین صادر می‌کند. به بیان دیگر با توجه به ناتوانی روس‌ها در صادرات دریایی نفت خود از لحاظ زیرساخت حمل، ایران به کمک روسیه در صادرات نفت آمده است، بدین ترتیب جایگزینی نفت روسیه با ایران در بازار چین منطقی به نظر نمی‌رسد. 
سپس اوپک در گزارشی رسمی از افزایش تولید نفت ایران در ماه آوریل نسبت به سه ماهه نخست سال 2022 خبر داد. طبق گزارش رسمی اوپک، تولید نفت ایران در ماه آوریل 2.564 میلیون بشکه بوده است که نسبت به سه ماهه نخست 2022، 36 هزار بشکه افزایش داشته است.
در نتیجه یا ایران در ماه آوریل بازاری به اندازه 301 هزار بشکه (265 + 36) برای فروش نفت خود و افزایش تولید پیدا کرده است و یا خبر جایگزینی نفت روسیه با ایران در بازار چین صحت ندارد. این احتمال وجود دارد که با توجه به تخفیف ایران و روسیه در بازار چین، نفت دو کشور جایگزین نفت سایر بازیگران مثل عربستان و عراق شود.
در ادامه رویترز با استناد به آمار شرکت رهیابی محموله‌های نفتی «Vortexa Analytics» نوشت، چین قرار است نزدیک به 2 میلیون بشکه نفت ایران را در ماه جاری دریافت کند.
از طرفی خبرگزاری seatrade هم از روند افزایشی واردات نفت ایران توسط چین گزارش می‌دهد و مدعی شده است که طرح کمربند و جاده چین نیازمند رضایت ایران بوده که یکی از الزامات آن خرید نفت ایران است.
محرمانه بودن مقاصد صادراتی نفت ایران در تحریم موجب گزارش‌های ضد و نقیضی درباره آن شده است‌ اما تحلیل بازار نفت بعد از وقایع اوکراین می‌تواند درستی و نادرستی اخبار منتشر شده درباره بازار نفت چین را مشخص کند. 
در این راستا برای بررسی دقیق‌تر تحولات بازار نفت چین و آرایش جدید هر یک از بازیگران صادرکننده نفت با محمدصادق جوکار‌، رئیس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی وزارت نفت، به گفت‌و‌گو نشستیم. 
مشروح این مصاحبه به شرح زیر است: 
- به نظر شما بعد از وقوع جنگ روسیه و اوکراین، تحریم‌های غرب علیه نفت و گاز روسیه، آرایش جدید بازار نفت به چه صورت رقم می‌خورد؟ در بازار واردات چین تحولات به چه صورت است؟
جوکار: آرایش جدید بازار نفت مبتنی بر نظم نوظهوری در حال وقوع است. این نظم نوظهور متاثر از یک سری تحولات ساختاری در حوزه انرژی بین‌الملل است و به اعتقاد بنده جنگ روسیه و اوکراین به عنوان یک شگفت‌انگیز، برخی از موارد این نظم نوظهور را تحت تاثیر قرار داده است.
نفت روسیه برخلاف گاز آن بیشتر از طریق دریا تجارت می‌شود، به جز قسمت کوچکی که از خط لوله ESPO و Druzhba صادر می‌شود. در نتیجه بازار عمده مایعات سوختی روسیه (نفت و فرآورده) که معادل 7.3 میلیون بشکه در روز بوده، قابل تغییر است و می‌تواند به بازارهای دیگری نفوذ کند. همانطور که کشورهای دیگر نیز می‌توانند به راحتی جایگزین سوخت روسیه در اروپا شوند، ولی برای «گاز» روس‌ها این موضوع صادق نیست.
بدین ترتیب با تحریم روسیه، بازار نفت روس‌ها به سمت آسیا تغییر خواهد کرد و از کشورهای OECD (سازمان همکاری و توسعه اقتصادی) کاهش سهم پیدا خواهد کرد. متناسب با کاهش تقاضای وارداتی نفت روس‌ها توسط اروپا و آمریکا، اما همچنان تحریم‌های ثانویه بر نفت روسیه اعمال نشده است، یعنی کشورهای دیگر مجاز هستند که از روسیه نفت بخرند.
آنچه درباره تحریم ثانویه نفت روسیه مطرح می‌شود، فعلا در حد تهدید بوده است و به صورت رسمی هنوز اقدامی صورت نگرفته است، زیرا این اقدام اثر بزرگی بر بازار جهانی انرژی می‌گذارد. در نتیجه تغییر بازار هدف روسیه در این شرایط امکان‌پذیر است.
این امکان وجود دارد که تحریم غربی‌ها بر تولید نفت روسیه بیشتر از صادرات آن تاثیر بگذارد. همانطور که اداره اطلاعات انرژی آمریکا بیان کرد، در ماه گذشته تولید روسیه حدود یک میلیون بشکه در روز کاهش داشته اما صادرات نفت این کشور 500 هزار بشکه افزایش داشته است. 
- آیا نفت روسیه می‌تواند جایگزین نفت عراق و عربستان در چین شود و در عوض نفت این دو کشور به سمت بازار اروپا حرکت کند؟
جوکار: آرایش بازار نفت می‌تواند دستخوش تغییرات گسترده‌تری شود که این تغییرات صرفا محدود به روسیه نیست. با حضور نفت روسیه، کشورهایی که مقصد صادرات نفت آنها آسیای غیر OECD باشد آسیب‌پذیری بیشتری پیدا می‌کنند. البته ممکن است برخی کشورهای صادرکننده امکان حضور در بازار نفت اروپا در غیاب روسیه را داشته باشند.
در نتیجه عراق و عربستان می‌توانند به بازار نفت اروپا شیفت کنند اما ایران در شرایط عدم توافق این امکان را نخواهد داشت. البته در سناریوهای بازار خاکستری ایران نیز می‌تواند به صورت غیرمستقیم در بازار اروپا حضور پیدا کند.
البته عراقی‌ها ظرفیت بالایی برای افزایش ظرفیت تولید نفت ندارند اما می‌توانند بازار خود را تغییر دهند و بین 150 تا 600 هزار بشکه در روز نفت خود را از پایانه‌های جنوب به سمت بازارهای اروپایی ببرند. ولی پایانه‌های جنوب عراق هم مشکل بارگیری دارند. عراق می‌تواند با گوی‌های شناور این مشکل را حل کند اما ظرفیت آن هم محدود خواهد بود. به نظرم عربستان با توجه به روابط خوب دیپلماتیک و زیرساخت مناسب ظرفیت بالاتری برای پوشش خلا نفت روسیه در اروپا دارد.
از طرفی باید توجه داشت که اروپایی‌ها در تحریم روسیه یکدست نیستند، زیرا 7 الی 11 پالایشگاه اروپا به نوعی به نفت روسیه وابسته هستند که این موضوع می‌تواند کاهش حضور نفت روسیه در اروپا را به تعویق بیندازد. همچنین برخی شرکت‌ها همچنان نفت روسیه را در بازار خاکستری (به طوری که معلوم نشود که از روسیه نفت می‌خرند) تجارت می‌‎کنند. 
- با حضور نفت روسیه در بازار کشورهای آسیایی، کدام‌یک از صادرکنندگان نفت آسیب‌ بیشتری خواهند دید؟
جوکار: اشاره کردم که با حضور نفت روسیه، کشورهای صادرکننده نفت به مقصد آسیا مثل هند و چین آسیب‌پذیر خواهند بود اما در بین این کشورها، آنهایی که برای فروش نفت خود بازارسازی نکرده‌اند بیش از بقیه آسیب خواهند دید.
به طور خاص در بازار چین، ایران از سال گذشته تلاش کرده است که صادرات نفت به چین را در قالب مکانیسم بازارسازی انجام دهد. در این راستا سیاست‌های Buy demand، strategic partnership و غیره را برای تضمین بازار نفت خود در چین پیش گرفته است (اطلاعات بیشتر). ضرورت پیگیری این سیاست‌ها از این جهت است که امسال ممکن است روسیه بازار نفت ایران در چین را تهدید کند و سال بعد کشور دیگری این کار را کند.
به نظر بنده آسیب‌پذیری نفت عراق در بازار چین از همه بیشتر است زیرا بازارسازی نکرده‌اند و صادرات نفت‌شان تنها به صورت خرید و فروش است. 
- طبیعتا روس‌ها هم برای استمرار نفت خود در بازار آسیا از سیاست بازارسازی استفاده می‌کنند؟
جوکار: به صورت موجی و انفجاری احتمالا سهم روسیه در بازارهای آسیای غیر OECD به دلیل تخفیف‌هایی که می‌دهند در چند ماه آینده رشد خواهد کرد. روس‌ها سعی می‌کنند با این کشورها وارد مکانیسم strategic partnership یا spillover.
مثلا هندی‌ها رابطه استراتژیک مهمی در حوزه نظامی با روس‌ها دارند و نسل پنجم جنگنده‌هاشون را با همکاری روسیه پیش می‌برند. قطعا روس‌ها از سیاست تسری (spillover) استفاده خواهند کرد که اگر در حوزه نظامی به شما کمک می‌کنیم، شما هم باید نفت ما را بخرید.
اما از لحاظ فنی و عملیاتی به دلیل آسیب‌پذیری روسیه در حفظ ظرفیت تولید، به تدریج این حضور موجی روسیه تعدیل خواهد شد و در سال‌های آینده کاهش پیدا خواهد کرد. 
- آیا از جنبه امنیت انرژی چین و هند، واردات نفت انفجاری از روسیه را خواهند پذیرفت؟
جوکار: در نظر داشته باشید که کشورهای واردکننده نفت هر چند نگاه اقتصادی کوتاه‌مدت نیز به خرید نفت دارند، اما آنها نیز از لحاظ امنیت انرژی دارای استراتژی واردات نفت هستند، یعنی یک سقفی را برای واردات نفت از هر کشوری تعیین می‌کنند. البته طبیعتا ابتدای کار چینی‌‎ها به صورت انفجاری از این نفت ارزان برای پر کردن ذخایر استراتژیک خود استفاده خواهند کرد.
ممکن است کشورهایی که با کاهش رشد اقتصادی روبرو شدند از فرصت نفت ارزان روسیه حتی برای جایگزینی با نفت سایر کشورها نیز استفاده کنند و برای کوتاه‌مدت استراتژی امنیت انرژی در حوزه واردات نفت را نادیده بگیرند ولی قطعا بعد از مدت کوتاهی کشورهای واردکننده سهم بزرگی را به نفت ارزان روسیه اختصاص نخواهند داد.
چینی‌ها تجربه اروپا جلوی چشمان‌شان است و اینگونه نخواهد بود که اجازه دهند نفت روسیه از بازار چین سهم بالایی بگیرد و بدین صورت کشورشان در تامین انرژی به روسیه وابسته شود. این موضوع را در نظر داشته باشید که سایر کشورهای صادرکننده نفت به چین نیز از استراتژی بازارسازی استفاده خواهند کرد. 
- با توجه به تفاوت در مشخصات نفت روسیه و سایر کشورهای صادرکننده نفت، آیا ورود تهاجمی روسیه به بازار آسیا با محدودیت مواجهه نمی‌شود؟
جوکار: در حال حاضر با توجه به پیشرفت‌هایی که در حوزه بلندینگ صورت گرفته است، مثل گذشته نیست که بگوییم ویژگی نفت کشورها پارامتر خیلی تاثیرگذاری در صادرات نفت آنها به بازارهای مختلف است، البته اثرگذار است اما خیلی وابسته نیست.
از لحاظ کیفیت نفت، ویژگی نفت کویت به نفت اورال روسیه خیلی نزدیک است. کشورهای نفتی دیگر نیز نفت مشابه نفت روسیه را دارند که بتوانند بازارهایشان را با روسیه تعویض کنند و به سمت اروپا ببرند. 
- با ایجاد محدودیت برای صادرات نفت روسیه، آمریکا برنامه‌ای برای افزایش سهم یا تصاحب بازار روس‌ها ندارد؟
جوکار: آمریکایی‌ها نیز برای افزایش سهم خود در بازار نفت اعداد مختلفی را در نظر دارند و طبق گزارش موسسات مختلف اعدادی بین 700 هزار الی 1.2 میلیون بشکه در روز در نظر گرفته است. هدفگذاری بخشی از صادرات نفت شیل آمریکا به چین بوده است که با تنش‌هایی که با چین پیدا کرده‌اند، بازار آنها نیز آسیب‌پذیر شده است.
اگر خاطرتان باشد، چینی‌ها با ترامپ توافق کردند که در دو سال 2021 و 2022 حجم تجارت انرژی دو کشور به ترتیب به 18.5 و 38 میلیارد دلار (مجموعا 56.5) برسد. اما با حضور روس‌ها در بازار چین و همچنین استراتژی بازارسازی که کشورهایی مثل ایران در بازار چین پیاده کردند، خود آمریکایی‌ها نیز در بازار چین و همچنین هند آسیب خواهند دید.
آمریکایی‌ها سعی خواهند کرد در ماه‌های آتی بخشی از صادرات نفت خود را به سمت اروپا ببرند و بدین ترتیب ناکامی خود در بازار چین را جبران کنند، البته این اتفاق در ماه‌های آتی خواهد افتاد نه هفته آتی. 
- در چین ما همچنان شاهد قرنطینه هستیم. آیا کاهش محدودیت قرنطینه موجب افزایش واردات و کاهش رقابت در بازار نفت چین نمی‌‎شود؟
جوکار: تقاضای نفت چینی‌ها، متاثر از پیش‌بینی درباره‌ رشد اقتصادی‌‌شان و کاهش قرنطینه است. از ماه آینده چینی‌ها قرنطینه را برخواهند داشت اما تقاضای آنها افزایش چشمگیری نخواهد یافت و رقابت کشورهای صادرکننده در بازار چین، جمع جبری صفر دارد. یعنی افزایش سهم یک کشور در بازار چین مساوی است با کاهش سهم کشور دیگری.
اگر کشوری می‌خواهد در بازار نفت چین سهم بیشتری داشته باشد و از نوسانات ژئوپلیتیکی در امان باشد، باید به سمت بازارسازی حرکت کند، وگرنه بازی در آینده بازار نفت، حاصل جمع جبری صفر خواهد بود.
همچنین باید بازار کشورهای نوظهور آسیایی را نیز در نظر گرفت که نسبت به نفت ارزان روسیه علاقه‌مند هستند، کشورهایی مثل اندونزی و مالزی و پاکستان و غیره که جمع تقاضایشان از جمع تقاضای واردات نفت توسط چین و هند هم بیشتر خواهد شد و نباید از معادلات بازار نفت حذف کرد.
الگوی واردات این کشورها مبتنی بر خرید است نه بازارسازی. آسیب‌پذیری این کشورهای نوظهور از قیمت بالای نفت، رغبت و استقبال‌شان از نفت تخفیفی روسیه را بالا خواهد برد. 
- با توجه به محدودیت وقت، لطفا جمع‌بندی خود درباره ادامه حضور تهاجمی روسیه در بازار نفت و جایگزینی نفت روسیه با نفت ایران را بفرمایید.
جوکار: در بازه‌های بالاتر از سه تا شش ماه، اثر منفی حضور نفت روسیه بر بازار سایر کشورها کاهش می‌یابد، زیرا هم کشورها با استراتژی امنیت انرژی خود برمی‌گردند و هم توان تولید روسیه بنابر برخی آمار می‌تواند تا 3 میلیون بشکه در روز نیز کاهش یابد و امکان حمایت از این افزایش تهاجمی صادرات با قیمت ارزان را نخواهد داشت.
درباره جایگزینی نفت روسیه با ایران در بازار چین هم آنچه در ظاهر مبنای تحلیل در فضای رسانه‌ای قرار گرفته، درست نیست. برخی مسائل پشت پرده وجود دارد که بازگو کردن آن در شرایط تحریم به صلاح کشور نیست. بنده فقط در حد تکذیب جایگزینی نفت روسیه با ایران در بازار چین می‌توانم سخن بگویم.
متشکر از وقتی که برای این مصاحبه اختصاص دادید. 
مصاحبه از سیداحسان حسینی
انتهای پیام/