نفت آرا:وزارت منابع آب قزاقستان اخیراً اعلام کرد که حجم آب در بخش شمالی دریاچه آرال به دلیل برنامه مؤثر صرفه جویی در آب ۴۲ درصد افزایش یافته است. هم اکنون، حجم آب تقریباً ۲۷ میلیارد متر مکعب بوده و سطح شوری به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. این پیشرفت‌ها نه تنها به احیای اکوسیستم دریا کمک می‌کنند، بلکه زندگی را به منطقه باز می‌گرداند. صنعت ماهیگیری که گمان می‌رفت نابود شده، با صید سالانه حدود ۸ هزار تُن در حال احیا است. البته این میزان تنها بخش کوچکی از دوران شوروی است، اما بازگشت ذخایر ماهی نشان می‌دهد که حتی روند بلایای شدید زیست محیطی را می‌توان وارونه کرد.
چگونه دریاچه آرال ناپدید شد؟
تاریخ دریاچه آرال نمونه بارز این گزاره است که چگونه دخالت بیش از حد انسان در طبیعت می‌تواند منجر به پیامدهای غم‌انگیزی شود. دریاچه آرال که زمانی چهارمین دریاچه بزرگ جهان بود و ۶۸ هزار کیلومتر مربع وسعت داشت، در دهه ۱۹۶۰ شروع به خشک شدن کرد. مقصرآن نیز یک پروژه عظیم آبیاری شوروی بود که آب رودخانه‌های آمودریا و سیر دریا را که آرال را تغذیه می‌کردند، برای حمایت از کشاورزی منحرف کرد. به ویژه، کشاورزی پنبه به میزان بالایی آب نیاز داشت.
در دهه ۱۹۹۰میلادی، دریا به دو بخش آرال شمالی (کوچک) و آرال جنوبی (بزرگ) تقسیم شد. بخش جنوبی، واقع در ازبکستان، همچنان در حال خشک شدن است و به بیابانی به نام «آرالکوم» تبدیل می‌شود. گرد و غبار شور بستر خشک شده آن توسط باد به هزاران کیلومتر منتقل می‌شود و به محیط زیست و سلامت انسان آسیب می‌رساند. همچنین، ساکنان محلی از بیماری‌های تنفسی و سرطانی ناشی از مواد شیمیایی سمی به جا مانده از دهه‌ها استفاده از آفت‌کش‌ها و کودها رنج می‌برند.
قزاقستان در مواجهه با اثرات مخرب ناپدید شدن دریا، راه دیگری را انتخاب کرد. این کشور به جای تسلیم شدن، اقدامات پیشگیرانه‌ای برای نجات آرال شمالی انجام داد.
تلاش‌های قزاقستان
سنگ بنای استراتژی قزاقستان مدیریت مؤثر منابع آب بود. در سال ۲۰۰۵ میلادی، سد «کوکارال» برای جلوگیری از خروج آب از شمال آرال به آرال جنوبی ساخته شد. این پروژه که توسط بانک جهانی تأمین مالی شد، نقطه عطفی در تاریخ این دریا بود. زیرا سد باعث افزایش سطح آب در آرال شمالی شد و شوری آن به سطوح قابل قبول کاهش یافت، به‌طوری‌که شرایط برای بازگشت ماهی‌ها را ایجاد کرد.
این برنامه همچنین شامل اقداماتی مانند پاکسازی بستر رودخانه، بهبود کارایی مصرف آب و حمایت از ماهیگیران محلی است. در نتیجه، صنعت ماهیگیری که کاملاً از بین رفته بود، بار دیگر به بخش حیاتی اقتصاد منطقه تبدیل شده است. احیای صنعت ماهیگیری نه تنها به احیای اکوسیستم کمک می‌کند، بلکه کیفیت زندگی ساکنان محلی را نیز بهبود می‌بخشد. ماهیگیرانی که برای چند دهه بودند، اکنون می‌توانند مخارج خانواده خود را تأمین کنند.
تضاد آشکار در آرال جنوبی
تضاد بین بخش‌های شمالی و جنوبی دریای آرال نشان دهنده اهمیت اقدامات قاطع است. آرال جنوبی واقع در ازبکستان، همچنان در حال خشک شدن است و بدون ورود آب کافی از آمودریا، همچنان یک بیابان سمی است. این وضعیت باعدم همکاری بین‌المللی در مدیریت منابع آب فرامرزی تشدید می‌شود. بر خلاف قزاقستان، ازبکستان نتوانست اقداماتی مؤثر برای نجات بخشی از دریا را اجرا کند.
فاجعه زیست‌محیطی در آرال جنوبی اثرات مخربی بر جمعیت محلی دارد. توفان‌های گرد و غبار مملو از نمک و ترکیبات شیمیایی، مواد سمی را در سراسر آسیای مرکزی پخش می‌کنند. این منطقه همچنان یکی از آسیب‌پذیرترین مناطق از نظر زیست محیطی است و هنوز هیچ گام روشنی برای وارونه کردن این روند وجود ندارد.
ادامه مبارزه با چالش‌های دیگر
احیای دریاچه آرال شمالی نور امیدی برای دیگر چالش‌های زیست محیطی در قزاقستان روشن کرده است. برای مثال دریاچه بلخاش که منبع حیاتی برای آب شیرین است نیز در معرض تهدید قرار دارد. سطح آب آن به دلیل تغییرات آب و هوایی و استفاده فشرده کشاورزی، به ویژه در چین، در حال کاهش است. دریای خزر نیز به همین ترتیب با کاهش سطح آب مواجه است و اکوسیستم منحصر به فرد منطقه را به خطر می‌اندازد.
بیابان‌زایی ناشی از آب و هوای خشک و استفاده ناپایدار از زمین، همچنان بخش کشاورزی کشور را تهدید می‌کند. قزاقستان با چالش‌های بزرگی مواجه است که نیازمند برنامه ریزی و هماهنگی بلندمدت در سطوح ملی و بین‌المللی است.
درس‌هایی که باید آموخت
احیای آرال شمالی فقط یک موفقیت داخلی نیست، بلکه درس مهمی برای جهان است. مشکلات زیست محیطی که زمانی غیر‌قابل حل به نظر می‌رسید را می‌توان با اراده سیاسی، استراتژی صحیح و حمایت بین المللی حل کرد. قزاقستان نشان داده است که مدیریت منابع پایدار نه تنها می‌تواند اکوسیستم‌ها را احیا کند بلکه شرایط اقتصادی را نیز بهبود می‌بخشد.
این موفقیت ضرورت همکاری بین المللی را آشکار می‌کند. رودخانه‌های تغذیه کننده آرال از چندین کشور عبور می‌کنند و مدیریت آن‌ها نیازمند هماهنگی بین کشورها است. مثال قزاقستان می‌تواند الهام‌بخش کشورهای دیگر برای مقابله با چالش‌های زیست محیطی مانند خشک شدن دریاچه‌ها، جنگل‌زدایی و تخریب زمین باشد.
نتیجه‌گیری
البته هنوز اقدامات زیادی مانده که باید انجام شود. سیاست گذاران باید اثرات تغییرات آب و هوایی را در نظر بگیرند، نیازهای کشاورزی و زیست محیطی را متعادل و برای کاهش برداشت آب از رودخانه‌ها تلاش کنند.
آرال شمالی گویای این واقعیت است که حتی مخرب‌ترین پیامدهای فعالیت‌های انسانی را می‌توان کاهش داد. این موفقیت یادآوری انعطاف‌پذیری باورنکردنی طبیعت است، به شرطی که به آن فرصت لازم داده شود.
منبع: کاسپین پست