به گزارش پایگاه خبری تحلیلی نفت آرا، برای داشتن دیدگاهی درست در خصوص تحلیل صنعت پتروشیمی، شناخت سازوکارها و نحوه‌‌‌ی عملکرد آن، انواع خوراک‌‌‌های مصرفی و فرآورده‌‌‌های تولیدی، همچنین ارتباط بین محصولات مختلف پتروشیمی و ضرایب تبدیل آن‌‌‌ها بسیار کمک‌کننده خواهد بود.
مقایسه‌ی پتروشیمی‌ها و دسته‌بندی شرکت‌های صنعت پتروشیمی
شرکت‌­های پتروشیمی را با مبناهای متعددی می‌­توان تقسیم‌بندی کرد که در این مقاله واحدهای مختلف پتروشیمی را بر اساس نوع خوراک مصرفی، فرآورده­‌های پتروشیمی و منابع اصلی هیدروکربنی استفاده‌شده تقسیم‌بندی خواهیم کرد.
مقایسه‌ی پتروشیمی‌ها از منظر خوراک مصرفی
به‌طورکلی خوراک مصرفی پتروشیمی­‌ها را می­توان به دو دسته­‌ی خوراک مایع و خوراک غیرمایع تقسیم­‌بندی کرد.

خوراک مایع: خوراک مایع بیشتر شامل نفتا و پروپیلن است که نفتا خوراکی بسیار نزدیک به نفت است. مصرف‌‌‌کنندگان خوراک مایع معمولاً در نوسانات و افت‌وخیزهای بازار نفت بیشتر تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند.
خوراک غیر مایع: خوراک غیر مایع معمولاً در واحدهای اوره‌ساز، متانول‌ساز و پلیمرها استفاده می-شود. خوراک غیر مایع به‌طورکلی به سه دسته تقسیم می‌‌‌شود:
۱) گاز طبیعی (مشابه گاز شهری) است که در واحدهایی نظیر پتروشیمی کرمانشاه، زاگرس و شیراز مورداستفاده قرار می‌‌‌گیرد.
۲) گاز ترش یا گاز غنی که به علت وجود گوگرد در آن، از آن به‌‌‌عنوان گاز غنی یاد می‌‌‌شود. واحدهایی نظیر پتروشیمی خارک و به‌طورکلی متانول سازها و سازندگان موارد دیگر LPGهای پروپان از این خوراک استفاده می‌‌‌کنند.
۳) اتان استحصال شده از گاز طبیعی نوع دیگری از خوراک است که در پتروشیمی‌‌‌‌‌‌هایی که پلیمر تولید می‌‌‌کنند، از آن استفاده می‌‌‌شود. استحصال اتان از گاز برای تولید اتیلن و بهره‌‌‌گیری از آن برای تولید موارد دیگر صورت می‌‌‌گیرد.

واحدهایی که از خوراک مایع استفاده می‌‌‌کنند، قیمت خوراکشان بر اساس قیمت‌‌‌های جهانی تعیین می‌‌‌شود درحالی‌که در واحدهایی که از خوراک غیر مایع استفاده می‌‌‌کنند شرایط به گونه‌ی دیگری است. در جدول زیر به‌اختصار به بیان خوراک مصرفی چند واحد از واحدهای پتروشیمی فعال پرداخته‌‌‌ایم:

خوراک مصرفی چند واحد از واحدهای پتروشیمی فعال

مقایسه‌ی پتروشیمی‌ها از منظر محصولات تولیدی
بر اساس فرآورده‌های تولیدی، به‌طورکلی می‌‌‌توان فرآورده‌‌‌های تولیدی را به چهار دسته‌‌‌ی کلی تقسیم کرد و از این نظر نیز واحدهای صنعتی را وابسته به محصولی که تولید می‌‌‌کنند، طبقه‌‌‌بندی کرد.

- الفین‌‌‌ها که به‌نوعی بالادست پلیمرها تلقی می‌‌‌شوند. الفین‌‌‌هایی نظیر اتیلن، پروپیلن و بوتادین به‌عنوان شاخه‌‌‌ی اصلی بوده، پلیمرهای مختلف زیرمجموعه‌‌‌ی آن‌‌‌ها هستند. فرآورده‌‌‌های حاصل‌شده از این مواد غالباً در ساخت مواد شیمیایی صنعتی و پلاستیک کاربرد دارند.
- آروماتیک‌‌‌ها نظیر بنزن، تولوئن و زایلن‌‌‌ها از محصولات بااهمیتی هستند که به‌عنوان بخش مهم دیگری از فراورده‌‌‌های پتروشیمی تلقی می‌‌‌شوند. از این محصولات برای تولید رنگ چسب، شوینده-های مصنوعی، همچنین الیاف مصنوعی و ساخت پلاستیک استفاده می‌‌‌شوند. شرکت‌‌‌های صرف تولیدکننده‌‌‌ی آروماتیک‌ها در بورس ایران بسیار کم حضور دارند و اغلب واحدهای صنعتی تولیدکننده‌‌‌ی پلیمرها و الفین‌‌‌ها و آروماتیک‌‌‌ها به شکل توأمان هستند. چراکه تفاوت چندانی در سیکل تولیدی آن‌‌‌ها نیست و شرکت‌‌‌هایی وجود دارند که در هر دو زمینه فعالیت کنند. حتی در میان شرکت‌‌‌های پتروشیمی برخی از شرکت‌‌‌ها پتروپالایشی هستند که هم محصول پتروشیمی و هم محصول پالایشگاهی تولید می‌‌‌کنند. پتروشیمی‌‌‌هایی نظیر نوری و پارس از شرکت‌‌‌های پترو پالایشی محسوب می‌‌‌شوند.
- آمونیاک‌سازها دسته‌‌‌ی بعدی هستند که در آن‌‌‌ها با بهره‌‌‌گیری از گاز طبیعی و مونواکسید کربن، هیدروژن آمونیاک تولید می‌‌‌شود. از آمونیاک برای تولید اوره استفاده می‌‌‌شود و اغلب واحدهای تولیدکننده‌‌‌ی آمونیاک خط تولید اوره نیز دارند؛ از اوره نیز در صنعت کشاورزی استفاده می‌‌‌شود.
- متانول‌‌‌ها دسته‌‌‌ی بعدی محصولات پتروشیمی هستند که آن‌‌‌ها هم با استفاده از گاز طبیعی تولید می‌شوند. متانول به‌عنوان حلّال، ضد یخ، سوخت موتورهای با سیستم احتراق داخلی و در تهیه‌‌‌ی سایر ترکیبات شیمیایی کاربرد دارد.

طبقه‌‌‌بندی محصولات پتروشیمی بر اساس منبع اصلی هیدروکربنی
به‌‌‌طورکلی محصولات پتروشیمی یا از گاز طبیعی‌ فراوری شده‌اند مانند متان، اتان، پروپان و بوتان، یا به‌دست‌آمده از پالایش نفت و یا با ریفرمت در پالایشگاه‌‌‌ها به دست می‌‌‌آیند. همچنین گاز به‌دست‌آمده از پالایشگاه‌‌‌های نفت نیز از جمله‌‌‌ی این موارد هستند.
سازوکار تعیین قیمت محصولات پتروشیمی در بازارهای جهانی
هرگاه صحبت از سازوکار و نحوه‌‌‌ی تعیین قیمت به میان می‌‌‌آید، اولین مسئله‌‌‌ای که در خصوص تعیین قیمت به ذهن متبادر می‌‌‌شود، مسئله‌‌‌ی عرضه و تقاضا است. در خصوص هر کامودیتی و کالایی، عواملی که بتوانند به هر دلیلی سطح عرضه یا تقاضا را تغییر دهند طبیعتاً بر قیمت نیز مؤثر خواهند بود. اگر برای یک کامودیتی مصارف جدیدی تعریف شود منجر به افزایش تقاضای آن خواهد شد و این افزایش تقاضا نیز سبب افزایش قیمت خواهد شد.
اما این افزایش قیمت همیشگی نیست چرا که با بالارفتن قیمت، صرفه‌‌‌ی تولید محصول مورد نظر افزایش پیدا کرده، سبب می‌‌‌شود تا بنگاه‌‌‌های جدیدی به مدار عرضه‌‌‌ی کالا افزوده شوند یا بنگاه‌‌‌های قبلی با طرح‌‌‌های توسعه‌‌‌ای به دنبال افزایش ظرفیت باشند، بدین ترتیب مازاد تقاضا پاسخ داده شده، موجب تعدیل مجدد قیمت‌ها می‌شود. این ماجرا در شرایط عکس این حالت نیز برقرار است یعنی اگر قیمت یک کالا یا کامودیتی کاهش چشمگیری را تجربه کند، سبب خواهد شد تا تولید آن محصول برای برخی از بنگاه‌‌‌هایی که هزینه‌‌‌ی تمام‌‌‌شده‌‌‌ی بالایی دارند دیگر توجیه اقتصادی نداشته، با خارج‌شدن آن‌‌‌ها از مدار عرضه، ظرفیت عرصه کاهش یابد، درنتیجه به‌مرور قیمت نیز تعدیل شده، افزایش یابد.
آشنایی با محصولات پتروشیمی و موارد مصرف آن‌‌‌ها
محصولات پتروشیمی طیف وسیعی را شامل می‌‌‌شوند که در این مقاله به‌اختصار به آن‌ها خواهیم پرداخت. به‌طورکلی محصولات پتروشیمی را می‌‌‌توان به سه دسته‌‌‌ی محصولات بنیادی، واسطه‌‌‌ای و نهایی تقسیم‌بندی کرد.
محصولات بنیادی اساس تولید در پتروشیمی را تشکیل داده، محصولات واسطه نیز محصولات پایه را به خوراک موردنیاز برای تولید محصولات نهایی تبدیل می‌‌‌کند و در آخر، محصولات نهایی نیز برای ساختن محصولات صنایع مختلف نظیر صنایع غذایی، کشاورزی، پزشکی، مواد شوینده و … استفاده می‌‌‌شوند. از مهم-ترین و عمده‌‌‌ترین تولیدات کارخانه‌های پتروشیمی در ایران می‌‌‌توان به متانول، آمونیاک و اوره و محصولات پایه‌‌‌ی الفین اشاره کرد که در مقاله‌‌‌ای جداگانه به آن‌‌‌ها پرداخته‌ایم. برای کسب اطلاعات بیشتر دراین‌خصوص می‌‌‌توانید به مقاله‌‌‌ی آشنایی با محصولات پتروشیمی مراجعه کنید.
آشنایی با برخی از وب‌سایت‌‌‌های جهانی برای تحلیل صنعت پتروشیمی
بهره‌‌‌گیری از دیتاهای قیمتی جهت بهره‌‌‌گیری و استفاده در تحلیل صنایع، همواره یکی از نیازهای تحلیلگران است. برای این منظور منابع حاوی این اطلاعات از اهمیت بالایی برخوردار خواهند بود. به جهت آشنایی بیشتر برای شما مخاطبان، در ادامه به برخی از سایت‌‌‌های کمک‌‌‌کننده در این زمینه اشاره خواهیم کرد.
سایت Indexmundi برای تحلیل صنعت پتروشیمی
یکی از سایت‌‌‌های پرکاربرد در خصوص اطلاعات قیمتی در بازه‌‌‌های طولانی‌مدت، سایت indexmundi است که اطلاعات قیمتی را برای بازه‌‌‌هایی طولانی و حتی ۳۰ساله نیز در اختیار قرار می‌دهد؛ همچنین این سایت امکان مقایسه‌‌‌ی بین قیمت کالاهای مختلف را نیز فراهم می‌‌‌کند. این قیمت‌‌‌ها، قیمت‌‌‌های بازار نقدی هستند و دانستن برخی اصطلاحات در خصوص آن‌‌‌ها خالی‌ازلطف نیست؛ به طور مثال اصطلاح FOB به معنای تحویل کالا روی عرشه‌‌‌ی کشتی در مبدأ است، یا اصطلاح CFR به معنای آن است که هزینه‌‌‌های حمل تا بندر مقصد به عهده‌‌‌ی فروشنده است. دانستن این اصطلاحات برای جلوگیری از اشتباه در مقایسه‌‌‌ی قیمت‌‌‌ها کمک‌‌‌کننده است؛ اصطلاح EX. Work نیز به معنای تحویل درب کارخانه است. (قیمت‌‌‌های درج شده در بورس کالا از این نوع هستند.) بنابراین معمولاً قیمت‌‌‌های CFR بالاتر از قیمت‌‌‌های FOB است، علت آن نیز لحاظ شدن قیمت‌‌‌های حمل‌ونقل است.
بهره‌‌‌گیری از هرکدام از این روش‌‌‌ها، تفاوت‌‌‌هایی را در قلم هزینه‌‌‌های عمومی و اداری شرکت‌‌‌ها در پی خواهد داشت که ریشه‌‌‌ی این تفاوت‌‌‌ها در روشی است که شرکت بر اساس آن، اقدام به صادرات محصولاتش کرده است؛ بنابراین در مقایسه‌‌‌ی شرکت‌‌‌ها باید به این نکته نیز توجه داشت.
یکی دیگر از اصطلاحات مهم Correlation یا همان همبستگی بین قیمت کالاهای متفاوت است. مثبت بودن مقدار همبستگی بین قیمت دو کالا، به معنای آن است که قیمت این کالاها در یک راستا حرکت می-کنند. طبیعتاً منفی بودن این عدد به معنای حرکت قیمت دو کالا در خلاف جهت یکدیگر و صفر بودن آن به معنای عدم ارتباط بین قیمت دو کالای مدنظر است. هرچقدر اندازه‌‌‌ی این عدد (منظور قدرمطلق آن است) بزرگ‌تر باشد به معنای همبستگی یا عدم همبستگی قوی‌‌‌تر است.
سایت Fertilizerworks برای تحلیل صنعت پتروشیمی
این سایت بیشتر در خصوص کودهای مختلف بوده، از این نظر برای تحلیل‌‌‌های اوره بسیار مناسب است. این سایت علاوه بر اطلاعات قیمتی، گزارش‌‌‌های مختصری را نیز ارائه می‌‌‌کند. نکته‌‌‌ای که باید بدان توجه داشت آن است که به دلیل شرایط تحریمی، لزوماً قیمت‌‌‌های بین‌‌‌المللی قابل اعمال روی کالاهای تولید‌شده در کارخانه‌های ایران نیستند، اما قطعاً بر روند افزایش و کاهش قیمت‌ها تأثیرگذار خواهد بود.
سایت CCF group و Petrotahlil برای تحلیل صنعت پتروشیمی
سایت CCF group برای تحلیل متانول مناسب بوده، گزارش‌هایی نیز در این زمینه ارائه می‌‌‌دهد. پتروتحلیل نیز سایتی ایرانی است که قیمت‌‌‌های داخلی و جهانی در آن ارائه می‌‌‌شوند؛ در این سایت قیمت پلیمرها به شکل روزانه آپدیت می‌‌‌شود.
سایت Sunsirs برای تحلیل صنعت پتروشیمی
این سایت علاوه بر قیمت‌‌‌های بازار نقدی یا همان اسپات، قیمت بازار آتی یا همان فیوچرز را نیز ارائه می‌‌‌دهد. جهت حرکت قیمت‌‌‌ها در این سایت یا همان نوسانات آن‌‌‌ها به‌مراتب بااهمیت‌تر از قیمت ارائه‌شده توسط آن‌‌‌ها است، چرا که اثر مالیات بر ارزش‌افزوده در این قیمت‌‌‌ها منعکس شده است. قیمت‌‌‌های فیوچر این سایت، قیمت‌‌‌های بازار آتی در چین هستند و صددرصد قابل‌اتکا نیستند، اما برای ایجاد یک ذهنیت و خط فکری در تحلیل مناسب‌اند.
سایت Barchart برای تحلیل صنعت پتروشیمی
این سایت نیز قیمت‌‌‌های نقدی و آتی را برای تمامی کامودیتی‌‌‌ها ارائه کرده، از نظر جامع‌بودن بسیار سودمند است.
سایت Pdid.nipc.ir برای تحلیل صنعت پتروشیمی
این سایت ایرانی در روزهای یکشنبه، حداقل قیمت بورس کالا را به تفکیک محصولات ارائه می‌‌‌دهد. مبنای قیمت‌‌‌های بورس كالا یا همان قیمت‌‌‌های پایه، اعداد ارائه‌شده در این فایل است. قیمت‌‌‌های اعلامی بر مبنای تحویل درب کارخانه و با اعمال پنج درصد تخفیف ارائه شده است. برای استخراج قیمت‌‌‌های واقعی صادرات نیز می‌‌‌توان از این سایت استفاده کرد. برای این منظور از بخش تنظیم بازار سایت می‌‌‌توانیم گزارش قیمت‌‌‌های صادراتی واقعی را برای شرکت‌‌‌های پتروشیمی مشاهده کنیم. استفاده از این ابزار به‌مراتب ساده‌‌‌تر از قیمت‌‌‌های جهانی است چراکه قیمت‌‌‌های صادراتی واحدهای تولیدی ایران غالباً متفاوت با قیمت‌‌‌های جهانی است.
قیمت خوراک‌‌‌های مصرفی در تحلیل صنعت پتروشیمی
همان‌‌‌طور که اشاره شد پتروشیمی‌‌‌ها از خوراک‌‌‌های مختلفی برای تولید کالاهایشان استفاده می‌‌‌کنند که برخی از آن‌‌‌ها را از شرکت‌‌‌های پالایشی خریداری می‌‌‌کنند. گاز طبیعی به‌عنوان یکی از فراگیرترین خوراک‌‌‌ها در پتروشیمی‌ها از فرمول تعیین قیمت خاصی برخوردار است. قیمت خوراک گاز پتروشیمی‌‌‌ها تحت‌تأثیر قیمت داخلی گاز، قیمت جهانی گاز، قیمت دلار نیمایی و فصول سال تغییراتی خواهد داشت.
۵۰ درصد قیمت گاز داخلی به انضمام ۵۰ درصد قیمت گاز جهانی که در نرخ دلار نیز ضرب شده است، قیمت خوراک گاز را تشکیل می‌‌‌دهند. این قیمت در شش ماه ابتدایی سال در ۹۰ درصد ضرب شده و در شش ماه دوم سال ۱۱۰ درصد آن محاسبه خواهد شد. بدین ترتیب مشاهده می‌‌‌کنیم که اگر خوراک مصرفی یک واحد پتروشیمی گاز باشد، چندان کار سختی برای محاسبه‌‌‌ی نرخ خوراک مصرفی آن نداریم و از اطلاعات فصل اخیر نیز می‌‌‌توانیم برای دستیابی به این نرخ استفاده کنیم.
اما اگر خوراک مصرفی گاز نباشد می‌‌‌توانیم از طریق بورس کالا برای استخراج قیمت خوراک مصرفی استفاده نماییم. برای این منظور می‌‌‌توانیم از لینک https://‌‌‌‌‌‌‌‌‌ime.co.ir/offer-stat.html استفاده نموده، مطابق با اطلاعات لازم برای تحلیل، فیلترهایی را اعمال کنیم. اطلاعات برخی از محصولات مربوط به فراورده-های نفتی را نیز باید در بورس انرژی، قسمت آمار معاملات جست‌‌‌وجو کنیم.
تشخیص قیمت از گزارش‌های شرکت‌های تأمین‌کننده
یکی دیگر از روش‌‌‌های موجود آن است که به دنبال تأمین‌کننده‌ی خوراک مدنظر باشیم، برای این منظور گزارش ۱۲ یا ۶ ماهه شرکت و یادداشت‌‌‌های همراه صورت هاي مالي کمک‌‌‌کننده خواهد بود. یادداشت مربوط به بهای تمام‌‌‌شده به محل تأمین خوراک مدنظر اشاره دارد. اگر شرکت تأمین‌کننده بورسی بود می‌‌‌توان با مراجعه به صورت‌‌‌های مالی آن شرکت و مشاهده‌‌‌ی نرخ فروش آن، به نرخ خوراک مصرفی تولید‌شده توسط شرکت پی برد.
برخی از پتروشیمی‌‌‌های پایین‌دست خوراک خود را از طریق سایر پتروشیمی‌‌‌ها تأمین می‌‌‌کنند؛ بدین ترتیب می‌‌‌توان با مراجعه به گزارش‌‌‌های آن‌‌‌ها نرخ خوراک شرکت پایین‌‌‌دست را به دست آورد.
نکته‌‌‌ی مهم در این موضوع نیز روند قیمت‌‌‌هاست و نه لزوماً مقدار عددی آن‌‌‌ها، چراکه ممکن است برخی هزینه‌‌‌های حمل‌ونقل و یا مالیات‌‌‌های خاص تأثیراتی بر قیمت‌‌‌ها داشته باشند. اگر بخشی از خوراک وارداتی بود یا باید به دنبال نرخ جهانی آن بگردیم یا از آخرین نرخ مندرج در گزارش‌‌‌ها استفاده کنیم و آن را به اندازه‌‌‌ی رشد نرخ دلار رشد دهیم.
سخن پایانی
در این مقاله به بیان نکاتی حائز اهمیت و البته مختصر در زمینه‌‌‌ی تحلیل صنعت پتروشیمی پرداختیم. برای داشتن تحلیل‌‌‌های مناسب، آشنایی با سازوکارها و فرایندهای طی‌شده جهت تولید محصولات در صنعت پتروشیمی بسیار حائز اهمیت است؛ از این روی در این مقاله به طبقه‌‌‌بندی‌‌‌های مختلف واحدهای پتروشیمی نیز پرداختیم. شناخت خوراک‌‌‌های مصرفی و محصولات صنعت پتروشیمی نیز از مواردی است که به‌جهت داشتن تحلیل‌‌‌های مناسب‌‌‌تر الزامی است. نکته‌‌‌ی بعدی در خصوص دیتاهای موردنیاز برای تحلیل در این صنعت است که برای استحصال موارد لازم به معرفی سایت‌‌‌های مرتبط پرداختیم.