به گزارش پایگاه خبری تحلیلی نفت آرا، در یک نگاه کلی محصولات پتروشیمی را می‌‌‌‌‌توان به سه دسته‌‌‌‌‌ی مختلف تقسیم‌‌‌‌‌بندی کرد.
دسته بندی محصولات پتروشیمی
محصولات بنیادی اولین دسته از محصولات پتروشیمی هستند. این محصولات شامل اتیلن، پروپیلن، گوگرد، بنزین، آمونیاک و … هستند که اساس تولیدات در پتروشیمی را تشکیل می‌‌‌‌‌دهند.
محصولات واسطه‌‌‌‌‌ای دومین دسته از محصولات پتروشیمی هستند که این محصولات، محصولات پایه را تبدیل به خوراک مصرفی جهت تولید محصولات نهایی می‌‌‌‌‌کنند. از جمله‌‌‌‌‌ی محصولات این دسته می‌‌‌‌‌توان به محصولاتی نظیر PVC، اتیلن گلیکول، ملامین و … اشاره کرد.
محصولات نهایی سومین دسته از محصولات پتروشیمی هستند که از آن‌‌‌‌‌ها در جهت تولید مواد مصرفی صنایع و یا حتی عموم مردم استفاده می‌‌‌‌‌شود. از جمله‌‌‌‌‌ی این محصولات می‌‌‌‌‌توان به الیاف مصنوعی، لاستیک، وسایل پلاستیکی، کودهای شیمیایی و … اشاره کرد.
متانول مهم‌ترین محصول صنعت پتروشیمی
متانول یا الکل چوب ساده‌‌‌‌‌ترین نوع الکل و ماده‌‌‌‌‌ای سمی است. در فرایند تولید این ماده در وهله‌‌‌‌‌ی اول از گاز طبیعی سولفورزدایی شده و پس از آن بخار تولید شده به همراه دی‌اکسیدکربن و در برخی موارد اکسیژن به گاز داده شده و فرایند ریفرمنیگ انجام می‌‌‌‌‌شود. سپس فشرده‌سازی گاز سنتز شده انجام شده و متانول خام به دست می‌‌‌‌‌آید که سرانجام با خالص‌سازی به متانول دست پیدا خواهیم کرد.
در فرایند تولید متانول گاز طبیعی و زغال‌سنگ تأثیرات بسزایی دارند. ۵۹ درصد گاز استفاده شده برای سنتز در تولید متانول از گاز طبیعی و ۳۱ درصد از زغال‌سنگ است و سایر مواد مقادیر کم‌اهمیت‌تری را به خود اختصاص داده‌‌‌‌‌اند. از این روی هرگونه تغییر در قیمت‌‌‌‌‌های زغال‌سنگ یا گاز طبیعی با یک فاصله‌‌‌‌‌ی زمانی در عرضه‌‌‌‌‌ی متانول و قیمت آن نمود پیدا خواهد کرد. با بهبود فناوری و بهره‌‌‌‌‌گیری از برخی کاتالیزورها روش تولید متانول نیز تغییراتی را در برخواهد داشت.
در سمت مصرف نیز، مصارف متفاوتی برای متانول مطرح است که تغییرات در حجم هر یک از آن‌‌‌‌‌ها و یا اضافه و کم‌شدن عنوانی به مواردی مصرفی نیز مطابق توضیحات ارائه شده بر قیمت و میزان تقاضای متانول اثرگذار خواهد بود. در بخش مصارف بخش‌‌‌‌‌های مختلف ممکن است در طول زمان میزان تقاضا دارای نوساناتی باشد.
مطابق آمار و ارقام مربوط به تولید و مصرف متانول می‌‌‌‌‌توان گفت عرضه و تولید این محصول در طول سنوات مختلف توانایی پوشش دادن تقاضای آن را داشته است و حتی با نگاه به آمار مربوط به ظرفیت تولیدی این محصول در سطح جهان به این مسئله پی می‌‌‌‌‌بریم که تولیدکنندگان این محصول توانایی تولید مقادیری بیشتر از تقاضا را نیز دارند و این قدرت مازاد را در طول زمان که تقاضا هم‌افزایش پیدا کرده است. حفظ کرده‌‌‌‌‌اند تا قیمت محصول کاهش محسوسی را تجربه نکند.
از سوی دیگر بالا بودن ظرفیت تولیدی نسبت به میزان تقاضا و رشد آن سبب شده تا در مواقعی که سرعت رشد تقاضای متانول چندان بالا نبوده تولیدکنندگان بتوانند به مازاد تقاضای ایجاد شده پاسخ بدهند و از افزایش‌‌‌‌‌های شدید قیمت متانول جلوگیری شود.
سهم ایران در بازار متانول جهانی و محصولات پتروشیمی
نقش ایران در بازار متانول جهانی، نقشی نسبتاً بااهمیت است. اما این اهمیت بیشتر از منظر نقش ایران در ظرفیت عرضه‌‌‌‌‌ی جهانی موضوعیت دارد و ایران چندان تقاضای بالا و مؤثری در بازار متانول در جهان ندارد. این موضوع باتوجه‌به نمودار میزان تولید و تقاضای متانول در ایران و جهان و توجه به اعداد روی محور عمودی پرواضح است.
از سوی دیگر قیمت گاز تخصیصی به صنایع در ایران یکی از پایین‌‌‌‌‌ترین قیمت‌‌‌‌‌هاست و ازآنجایی‌که ایران سهم بسزایی در عرضه‌‌‌‌‌ی متانول در جهان دارد این امر سبب می‌‌‌‌‌شود تا در شرایطی که قیمت در بازارهای جهانی افت‌‌‌‌‌های چشمگیری را تجربه می‌‌‌‌‌کند و بسیاری از تولیدکنندگان به دلیل کاهش قیمت از مدار عرضه خارج می‌‌‌‌‌شوند. تولیدکنندگان ایران به واسطه‌‌‌‌‌ی گاز ارزان قیمتی که در اختیار دارند همچنان در بازار بمانند. این موضوع خود از عواملی است که سبب شده تا قیمت جهانی متانول از ۲۰۰ دلار به‌ازای هر تن کمتر نشود. بنابراین اینکه اوضاع سودآوری شرکت‌‌‌‌‌های مختلف در سطح جهان که محصولی مشابه را تولید می‌‌‌‌‌کنند به چه شکل است مسئله‌‌‌‌‌ی با اهمیتی است. برای انجام این مقایسه می‌‌‌‌‌توان از سایت-هایی نظیر yahoo finance و trading economics استفاده کرد.
تأثیر تولیدکنندگان بزرگ متانول بر قیمت آن و محصولات پتروشیمی
در تحلیل و شاید پیش‌‌‌‌‌بینی قیمت هر یک از کامودیتی‌‌‌‌‌ها اوضاع صورت های مالی بزرگ‌‌‌‌‌ترین تولیدکننده‌‌‌‌‌ی آن محصول از اهمیت بالایی برخوردار است. به طور مثال اگر بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی هر محصولی که بالاترین ظرفیت تولیدی در محصول موردنظر را داراست در یک گزارش فصلی زیان‌‌‌‌‌ده گزارش شده است، این به معنای آن است که این شرکت در آینده‌‌‌‌‌ای نه‌‌‌‌‌چندان دور با بهره‌‌‌‌‌گیری از قدرت اثرگذاری خود به واسطه‌‌‌‌‌ی مقیاس تولیدش، سعی خواهد کرد تا با کاهش تولید خود شرایطی را رقم بزند که قیمت جهانی افزایش پیدا کند. از سوی دیگر اگر بزرگ‌ترین شرکت تولیدکننده‌ی محصولی حاشیه سود درصدی بسیار بالایی را دارد این می-تواند به معنای زنگ خطری برای کاهش قیمت محصول مدنظر عمل کند چراکه سبب خواهد شد تا تولیدکنندگان دیگری نیز به تولید کالای مدنظر روی آورده و بدین ترتیب با افزایش عرضه قیمت محصول وارد روند نزولی شود.
اوره و آمونیاک؛ دیگر محصولات پتروشیمی
آمونیاک گازی بی‌‌‌‌‌رنگ، اشک‌آور و خفه‌‌‌‌‌کننده است که از هوا سبک‌‌‌‌‌تر بوده و به‌‌‌‌‌راحتی به مایع تبدیل شده و در آب محلول است. کارخانه‌های تولیدکننده‌‌‌‌‌ی آمونیاک محل‌‌‌‌‌های پرریسکی هستند که احتمال بروز حادثه در آن‌‌‌‌‌ها به واسطه‌‌‌‌‌ی شرایط آمونیاک بالاست. آمونیاک اساساً ماده‌‌‌‌‌ای است که حمل‌ونقل آن دشوار بوده و ازاین‌جهت است که کمتر شرکتی به دنبال مبادله و خریدوفروش آن است و اغلب تولیدکنندگان آن از تولیدات خود جهت تولید اوره استفاده می‌‌‌‌‌کنند.
البته این به معنای آن نیست که تمام آمونیاک تولیدی تبدیل به اوره خواهد شد چراکه از آمونیاک برای تولید سایر محصول‌‌‌‌‌ها نیز استفاده می‌‌‌‌‌شود. اوره سازها در ایران عموماً از گاز طبیعی استفاده می‌‌‌‌‌کنند و گاز را برای تولید آمونیاک تبدیل می‌‌‌‌‌کنند. ابتدا از گاز آمونیاک و سپس از آمونیاک برای تولید اوره استفاده می‌‌‌‌‌کنند. بنابراین برای تحلیل میزان اوره‌‌‌‌‌ی تولیدی باید از دو ضریب تبدیل استفاده شود. ضریب تبدیل نخست مربوط به تبدیل گاز به آمونیاک و ضریب تبدیل بعدی مربوط به تبدیل آمونیاک به اوره است که باید بدان توجه شود. این در حالی است که در تحلیل‌‌‌‌‌های مربوط به متانول صرفاً با یک ضریب تبدیل گاز به متانول سروکار خواهیم داشت.
همان‌طور که اشاره کردیم از آمونیاک برای تولید مواد مختلفی استفاده می‌‌‌‌‌شود که عمده‌‌‌‌‌ی آن‌‌‌‌‌ها اوره است. از سایر موادی که با استفاده از آمونیاک تولید می‌‌‌‌‌شوند می‌‌‌‌‌توان به اسید نیتریک، نیترات آمونیوم، سولفات آمونیوم، فسفات آمونیوم و … اشاره کرد. البته برخی از واحدهای پتروشیمی نظیر پتروشیمی کرمانشاه تمامی آمونیاک تولیدی خود را به اوره تبدیل می‌‌‌‌‌کنند.
سازوکار تعیین قیمت آمونیاک در صنعت پتروشیمی
مطابق آنچه که در خصوص متانول مطرح کردیم قیمت آمونیاک نیز وابسته به افزایش یا کاهش در تقاضای محصولاتی نظیر اوره که به‌دست‌آمده از آمونیاک هستند تغییراتی را تجربه خواهد کرد. همچنین ازآنجایی‌که گاز طبیعی و زغال‌سنگ نیز در تولید آمونیاک نقش دارند تغییرات در قیمت آن‌‌‌‌‌ها نیز تأثیراتی بر روی قیمت آمونیاک خواهد داشت. اما همان‌طور که بارها اشاره کردیم عمده مصرف آمونیاک برای تولید اوره در راستای مصرف به‌عنوان کود شیمیایی در کشاورزی است بنابراین تغییرات در تقاضای مربوط به آن بیشترین تأثیر را بر روی قیمت آمونیاک و اوره خواهد داشت.
بانک جهانی در گزارشاتی ماهانه مسیر کلی را برای قیمت کامودیتی‌‌‌‌‌ها ارائه می‌‌‌‌‌دهد که بهره‌‌‌‌‌گیری از آن در تحلیل صنایع می‌‌‌‌‌تواند سودمند باشد. ذکر این نکته خالی‌ازلطف نیست که اعداد مطرح شده در گزارش بانک جهانی به‌‌‌‌‌خودی‌‌‌‌‌خود چندان قابل‌اتکا نیستند و نکته-ی حائز اهمیت بهره‌‌‌‌‌گیری از آن‌‌‌‌‌ها برای پی‌‌‌‌‌بردن به روند قیمتی است. البته این به معنای صحیح بودن صددرصدی پیش‌‌‌‌‌بینی‌‌‌‌‌های بانک جهانی نیست و صرفاً یک دیدگاه را به تحلیلگران ارائه می‌‌‌‌‌دهد. برخی از تجربه‌‌‌‌‌های تاریخی نیز در خصوص قیمت کمک‌کننده است و به طور مثال قیمت اوره معمولاً تحت‌تأثیر فصل تغییراتی را تجربه کرده است و از ماه آگوست تا ماه مارس غالباً افزایش قیمتی را تجربه خواهد کرد و به پیک قیمتی می‌‌‌‌‌رسد.
ذکر این نکته نیز خالی‌ازلطف نیست که بازار معاملات آتی یا همان فیوچرز نیز دیدگاه مناسبی را برای داشتن یک پیش‌‌‌‌‌بینی مناسب در خصوص قیمت کالاها در اختیار قرار می‌‌‌‌‌دهد. اختلاف قیمت بین بازار نقدی و قیمت معاملات در بازار آتی نشان‌‌‌‌‌دهنده‌‌‌‌‌ی پیش‌‌‌‌‌بینی تحلیل‌‌‌‌‌گران مختلف در خصوص کامودیتی مدنظر است.
محصولات پایه الفین در صنعت پتروشیمی – محصولات پتروشیمی
الفین‌‌‌‌‌ها محصولات با اهمیتی در صنایع پتروشیمی هستند که ممکن است هم‌پایه‌ی نفتی داشته باشند و هم از گاز طبیعی قابل استحصال باشند. خوراک واحدهای الفین نفتای سبک‌وسنگین است که از پالایشگاه‌‌‌‌‌ها تأمین می‌‌‌‌‌شود. الفین‌‌‌‌‌ها شامل ترکیبات دو، سه و یا چهارکربنه نظیر اتیلن، پروپیلن، بوتادین و بوتیلن هستند. الفین‌‌‌‌‌های سبک بیش از ۶۰ درصد تولیدات پتروشیمی در کل جهان را به خود اختصاص می‌‌‌‌‌دهند. از این محصولات برای تولید محصولات متنوع دیگری استفاده می‌‌‌‌‌شود که غالباً تولید آن‌‌‌‌‌ها فرایندی زنجیره‌‌‌‌‌ای را به دنبال دارد و آن‌گونه نیست که با یک ضریب تبدیل مستقیم محصولاتی نظیر اتیلن به موارد مختلفی تبدیل شوند.
در میان شرکت‌‌‌‌‌های فعال در صنعت پتروشیمی ایران شرکت‌‌‌‌‌های تک‌محصولی فراوانی دیده می‌‌‌‌‌شود که ازاین‌جهت تحلیل آن شرکت‌‌‌‌‌ها ساده‌‌‌‌‌تر خواهد بود. به طور مثال شرکت تولیدات پتروشیمی قائد بصیر تولیدکننده‌ی محصول ABS (Acrylonitrile Butadiene Styrene) است و یا شرکت پتروشیمی غدیر تولیدکننده‌ی PVC است. شرکت‌‌‌‌‌های نظیر پتروشیمی مارون، پتروشیمی شازند و پتروشیمی امیرکبیر تولیدکننده‌‌‌‌‌ی پلی‌اتیلن هستند.
در خصوص بازار اتیلن معمولاً افزایش تقاضای این محصول توسط افزایش ظرفیت تولیدی شرکت‌‌‌‌‌ها پاسخ داده شده است و درصورتی‌که قیمت نفت تغییرات شدید و محسوسی را تجربه نکند این بازار می‌‌‌‌‌تواند از طریق همین توان‌افزایش ظرفیت‌‌‌‌‌ها تعادل خود را حفظ کند.

مطابق نمودار فوق، همان‌‌‌‌‌طور که مشاهده می‌‌‌‌‌کنید. اتیلن به واسطه‌‌‌‌‌ی کاربرد آن در تولید بسیاری از مواد پتروشیمی از اهمیت بالایی برخوردار است.  هرگونه تغییری در فرایندهای تولید یا تغییرات قیمتی در آن می‌‌‌‌‌تواند بازار سایر محصولات مرتبط با خود را نیز دستخوش تغییراتی کند.
پلیمرها محصولاتی درهم‌تنیده با آروماتیک‌‌‌‌‌ها هستند و چندان دور از آن‌‌‌‌‌ها نیستند. کامپوزیت‌‌‌‌‌ها، رنگ، فوم، چسب، لاستیک و پلاستیک از جمله محصولات پلیمری محسوب می‌‌‌‌‌شوند.
سخن پایانی
صنعت پتروشیمی در ایران به‌عنوان یکی از صنایع کلیدی تلقی شده که در طول چند سال اخیر و هم‌‌‌‌‌زمان با تحریم‌‌‌‌‌های بین‌المللی شدید نفتی، بخشی از وظیفه‌‌‌‌‌ی ارزآوری در کشور توسط واحدهای پتروشیمی به اجرا درآمده است. از این روی تأثیرات آن‌‌‌‌‌ها در فعل‌وانفعالات اقتصادی بیشتر شده و به همین نسبت درجه‌‌‌‌‌ی اهمیت آن‌‌‌‌‌ها نیز بالاتر رفته است. این امر در کنار تعداد قابل‌توجه شرکت‌‌‌‌‌های پتروشیمی در بازار سرمایه‌‌‌‌‌ی ایران، تحلیل صنعت پتروشیمی را بااهمیت‌‌‌‌‌تر می‌کند. شناخت محصولات پتروشیمی و فرایندهای تولید آن‌‌‌‌‌ها و همچنین عوامل اثرگذار بر قیمت از مواردی هستند که برای داشتن تحلیل‌‌‌‌‌های مناسب در صنعت پتروشیمی به‌‌‌‌‌شدت لازم و ضروری‌‌‌‌‌اند.