با برگزاری چند دور مذاکره هسته‌ای که احتمال برداشته شدن تحریم‌ها در چند ماه آینده را بالا برده است، تحلیلگران روی سرعت بازگشت ایران به بازار جهانی نفت متمرکز شده‌اند. خوش‌بینانه‌ترین تخمین درباره افزایش تولید به سطح پیش از تحریم‌ها، ۳ تا ۶ ماه پس از توافق است. این بازگشت، رقابت بین تولیدکنندگان به‌خصوص دارندگان گریدهای مشابه با ایران را افزایش می‌دهد.

به گزارش نفت آرا به نقل از دنیای اقتصاد، در ماه‌های اخیر عواملی مانند تغییر دولت در ایالات متحده، روند پایدار افزایش تولید و صادرات نفت ایران و چند دور مذاکره غیرمستقیم بین ایران و آمریکا منجر به این انتظار شده که احتمالا در چند ماه آینده توافقی بین دو طرف شکل بگیرد و دست کم تحریم‌های اصلی علیه کشورمان برداشته شود که می‌تواند سهم ایران در بازار جهانی نفت را به حالت قبل بازگرداند. بلومبرگ و پلتس از رسانه‌هایی هستند که در روزهای گذشته به این موضوع پرداختند. بلومبرگ در گفت‌و‌گو با چند کارشناس ایرانی نظر آنها را درباره سرعت بازگشت تولید و فروش نفت خواسته است. در این باره، علی خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک به این رسانه گفته بازگشت نفت ایران به بازار جهانی به دلیل موانعی مانند عدم تمایل خریداران پس از رفع احتمالی تحریم‌ها و پاندمی کرونا ممکن است تدریجی باشد. سارا وخشوری، رئیس شرکت مشاوره اس وی بی انرژی اینترنشنال معتقد است حتی اگر تحریم‌ها حذف نشوند، ایران با توجه به توانایی خود برای فروش غیررسمی نفت، تولیدش را افزایش بیشتری خواهد داد. ایمان ناصری، مدیر کل امور خاورمیانه شرکت مشاوره FGE به بلومبرگ گفته در صورت رفع تحریم‌ها، ایران می‌تواند در مدت بین ۳ تا ۶ ماه به تولید حدود ۴ میلیون بشکه در روز برسد. ناصری می‌گوید پیش از افزایش تولید ایران هم می‌توان انتظار رشد فروش نفت را داشت چراکه از نظر او، ایران حدود ۶۰ میلیون بشکه نفت ذخیره دارد که می‌تواند از آنها برای صادرات فوری استفاده کند. اس‌اند‌پی گلوبال پلتس هم با وجود اینکه تخمین زده صادرات نفت و میعانات ایران از حدود ۸۰۰ هزار بشکه در روز در ماه آوریل به ۴/ ۱ میلیون بشکه در دسامبر و ۲ میلیون بشکه در جولای سال بعد برسد، بیشتر گزارشش را به چگونگی رقابت نفت ایران با گریدهای مشابه اختصاص داده است. به گفته این پایگاه خبری-تحلیلی، افزایش تولید نفت سنگین ایران موجب فشار بیشتر به رقبا مانند عربستان، عراق و عمان در منطقه و همین‌طور شرکت‌های تگزاس آمریکا خواهد شد.

 ارزیابی روند بازگشت ایران به صحنه جهانی
  همزمان با مذاکرات غیرمستقیم برای احیای برجام و نشانه‌های مثبت پیشرفت آن، ایران آماده افزایش فروش جهانی نفت می‌شود اما حتی اگر توافقی منعقد شود، عرضه بیشتر نفت ایران به بازار ممکن است به شکل تدریجی انجام گیرد.
شرکت ملی نفت ایران در حال آماده‌سازی میادین نفت و ارتباط با مشتریان است تا اگر توافق جدید برجام اعلام شود، بتواند صادرات را افزایش دهد. در خوش‌بینانه‌ترین برآوردها، سه ماه زمان خواهد برد تا ایران به سطح تولید چهار میلیون بشکه در روز پیش از تحریم‌ها بازگردد. همچنین ایران می‌تواند از ذخایر شناور نفت خود برای عرضه به بازار استفاده کند.
اما پیش از اینکه چنین اتفاقی روی دهد، موانعی وجود دارند که باید رفع شوند. هر گونه توافقی باید به رفع کامل محدودیت‌های آمریکا علیه تجارت، کشتیرانی و بیمه مربوط به نهادهای ایرانی منتهی شود. به گفته محمدعلی خطیبی، یکی از مقامات سابق شرکت ملی نفت ایران، حتی در آن زمان هم ممکن است خریداران همچنان تمایلی به خرید نداشته باشند.
خطیبی در مصاحبه‌ای با بلومبرگ گفت: «بازگشت نفت ایران به بازار جهانی ممکن است یک فرآیند تدریجی باشد و فوری و یکباره روی نمی‌دهد. این تدریجی بودن فرآیند افزایش عرضه تا حدودی به دلیل پاندمی ویروس کرونا خواهد بود که به تقاضا به میزان قابل‌توجهی لطمه زده است.»
روند بازگشت نفت ایران برای بازار جهانی اهمیت خواهد داشت. اگرچه مصرف سوخت رو به بهبود است اما تحت تاثیر قرنطینه‌ها و موج‌های جدید شیوع ویروس، شکننده مانده است. عرضه بیشتر نفت ایران ائتلاف اوپک و متحدانش را که بیش از یک سال است محدودیت عرضه کم‌سابقه‌ای را برای حذف اشباع به اجرا گذاشته است، تحت فشار قرار می‌دهد.
دیپلمات‌های آمریکایی و ایرانی که در حال حاضر از طریق دولت‌های واسطه در وین سرگرم مذاکرات هستند، اعلام کرده‌اند به توافق نزدیک شده‌اند. اگر این مذاکرات موفقیت‌آمیر باشد، توافق هسته‌ای که دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ به صورت یکجانبه از آن خارج شد را دوباره فعال می‌کند و ایران هم در قبال رفع تحریم‌ها، به تعهدات برجامی بازخواهد گذاشت.
تهران از کاهش فضای خصمانه پس از به قدرت رسیدن جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا استفاده کرده و فروش نفت خود را افزایش داده و نفت زیادی به چین فروخته است. طبق آمار گردآوری شده توسط بلومبرگ، تولید ایران امسال ۲۰ درصد افزایش یافته و به ۴/ ۲ میلیون بشکه در روز رسیده است.
سارا وخشوری، رئیس شرکت مشاوره SVB Energy International در واشنگتن می‌گوید: «حتی اگر تحریم‌ها حذف نشوند، ایران با توجه به توانایی خود برای فروش غیررسمی نفت، تولیدش را افزایش بیشتری خواهد داد.»
مقامات آگاه که مایل نبودند نامشان فاش شود، اظهار کرده‌اند مهندسان در شرکت ملی نفت تولید نفت را بین میادین مختلف چرخشی کرده‌اند تا فشار کافی ذخایر حفظ شود. این فرآیند برای حفظ سطح تولید حیاتی است. به گفته وخشوری، تزریق گاز در میادین نفتی قدیمی‌تر در جنوب کشور نقش مشابهی را ایفا می‌کند. به گفته ایمان ناصری، مدیرکل امور خاورمیانه شرکت مشاوره FGE، اگر توافق برجام با آمریکا حاصل شود، ایران تولید نفت خود را در مدت سه تا شش ماه به حدود چهار میلیون بشکه در روز افزایش می‌دهد.
سایرین روند کندتری را برای افزایش تولید ایران پیش‌بینی می‌کنند. رضا پدیدار، مدیر کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران در مصاحبه تلفنی با بلومبرگ گفت: «۱۲ تا ۱۵ ماه زمان خواهد برد تا پس از رفع تحریم‌ها ایران تولیدش را به ۸/ ۳ میلیون بشکه در روز افزایش دهد. اقداماتی فنی برای احیای ظرفیت تولید در میادین باید انجام گیرند که زمان می‌برند.»

 فروش نفت ذخیره شده
حتی پیش از افزایش تولید هم ایران می‌تواند فروش نفت بیشتری داشته باشد. طبق برآورد ایمان ناصری، ایران حدود ۶۰ میلیون بشکه نفت ذخیره دارد. حدود ۱۱ میلیون بشکه از این نفت به علاوه ۱۰ میلیون بشکه میعانات در مخازن چین نگهداری می‌شوند و آماده فروش به مصرف‌کنندگان نهایی هستند.
مقامات شرکت ملی نفت ایران می‌گویند تماس با مشتریانی که مایلند خریدشان را ازسربگیرند را حفظ کرده‌اند.
در هر حال مذاکرات میان تهران و واشنگتن با تلاش برای کسب بهترین امتیازها از این مذاکرات همچنان ادامه دارد و ممکن است رسیدن به توافق طولانی‌تر از حد انتظار زمان ببرد.
حتی اگر تحریم‌ها رفع شوند، ایران با مشکلات دیگری روبه‌روست. به گفته خطیبی، پالایشگاه‌های نفت ممکن است قراردادهای خرید سالانه‌شان را در ابتدای سال امضا کرده باشند و فضای اندکی برای تهران به منظور انعقاد قراردادهای خرید بلندمدت وجود داشته باشد. بزرگ‌ترین نگرانی ایران محدودیت تحمیل شده به مشتریان و نگرانی آنها از خرید نفت ایران است. هر چه به پایان سال نزدیک شویم، شاهد امضای قراردادهای بلندمدت بیشتری خواهیم بود.
پدیدار هم خاطرنشان کرد تحریم‌های ترامپ به روابط ایران با مشتریان سنتی نظیر هند، چین، کره جنوبی، ژاپن و ترکیه بسیار بیشتر از دور قبلی تحریم‌ها آسیب زد.
بر اساس گزارش بلومبرگ، از نظر بسیاری از فعالان بازار از بانک‌های وال استریت گرفته تا شرکت‌های بازرگانی نظیر ویتول، تقاضا برای نفت به حد کافی بهبود پیدا می‌کند تا بتواند عرضه بیشتر از سوی ایران را جذب کند. به‌کارگیری سریع واکسن‌ها هم به برداشته شدن قرنطینه‌ها و بهبود سریع‌تر تقاضا کمک می‌کند و افزایش سفرها در نیمه دوم سال ۲۰۲۱ میزان مصرف را افزایش خواهد داد.

 رقابت تولیدکنندگان شدت خواهد گرفت
آن‌طور که به نظر می‌رسد بازگشت نفت ایران به بازار جهانی دیر یا زود رخ خواهد داد. پلتس در این باره گفته صادرات ایران از ۸۰۰ هزار بشکه در روز در ماه آوریل به ۴/ ۱ میلیون بشکه روزانه در دسامبر سال جاری خواهد رسید و برای رسیدن فروش نفت به ۲ میلیون بشکه در روز باید تا جولای ۲۰۲۲ صبر کرد. از تخمین‌ها در این باره که بگذریم، به تغییر شکل رقابت در بازار نفت پس از ورود ایران خواهیم رسید. به گفته پلتس، تولیدکنندگان رقیب و همین‌طور معامله گران نفت در حال نظاره یک شیفت احتمالی در صحنه بازار نفت هستند.
بیشتر تولید نفت ایران را گریدهای سنگین‌تر نفت و همین‌طور میعانات تشکیل می‌دهند و برداشته شدن یا کاهش احتمالی تحریم‌ها در ماه‌های آینده بر گریدهای مشابه کشورهای همسایه مانند عربستان سعودی، عراق، عمان و همین‌طور شرکت‌های نفت تگزاس در آمریکا فشار خواهد آورد.
با این حال پالایشگاه‌های سراسر دنیا احتمالا از دسترسی بیشتر به نفت ایران خوشحال خواهند شد. قطب پالایشگاهی آسیا یعنی چین، هند، کره جنوبی، ژاپن و سنگاپور پیش از این به طور پیوسته نفت ایران را تصفیه کرده‌اند، چراکه نفت با سولفور بالای ایران که چگالی سنگین یا متوسط دارد با خوراک این مجتمع‌های پالایشگاهی مطابقت دارد.
پالایشگاه‌های اروپایی به‌خصوص آنهایی که در ترکیه، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و یونان هستند هم احتمالا در صورت حذف تحریم‌ها به جمع خریداران نفت ایران بازگردند زیرا خرید حجم بیشتر از ایران برای آنها مزیت قیمتی نسبت به نفت‌های مدیترانه که به برنت پیوند خورده‌اند دارد.
برخی از انواع نفت ایرانی به طور مستقیم با نفت‌های سنگین، سبک و متوسط عربستان، سنگین، سبک و متوسط بصره، اورالز روسیه، زکوم امارات، ترکیب نفت عمان، نفت صادراتی کویت، مسا ۳۰ و مری ۱۶ ونزوئلا و ماتای مکزیک رقابت دارند.
اما ایران همچنین نفت بسیار شیرین با سولفور کم یا همان میعانات را به‌خصوص در پارس جنوبی تولید و صادر می‌کند. این نوع نفت شبیه میعانات تولیدی نروژ، قطر، آمریکا و استرالیا است. ایران در ماه مه سال ۲۰۱۸ صادرات نفت و میعانات خود را به ۹/ ۲ میلیون بشکه در روز رسانده بود که دولت ترامپ از برجام خارج شد و تحریم‌ها بازگشتند. از آن زمان صادرات نفت ایران به زیر یک میلیون بشکه در روز کاهش یافته است، هرچند به گفته منابع بازار، حجم فروش نفت ایران در ماه‌های اخیر مخصوصا به چین که اشتیاق زیادی به خرید نفت ایران با تخفیف دارد، افزایش محسوسی داشته است.
هند، ژاپن و کره جنوبی از اوایل سال ۲۰۱۹ و با اتمام معافیت تحریمی آمریکا به طور کامل خرید نفت از ایران را متوقف کردند.